Bài viết của Sven Christian Schulz 

Hàng tỷ euro từ Brussels chảy về Hungary mỗi năm – nhưng con đường của dòng tiền dẫn đến các công ty vỏ bọc và một mạng lưới mà ở đó, việc không bị xử lý đã trở thành thông lệ.

Tại một con đường đất bụi mù gần thành phố Göd, cách thủ đô Budapest chừng 20 km, nghị sĩ độc lập Akos Hadhazy dừng chiếc Toyota xám giữa những ổ gà. Những chiếc xe tải hạng nặng đã cày nát đoạn đường từng chỉ có nông dân qua lại. Trước mắt ông là một khối bê tông khổng lồ – trung tâm dữ liệu mới mà chính phủ Hungary xây dựng bằng 100% vốn tài trợ từ Liên minh châu Âu (EU): 40 triệu euro.

Tuy nhiên, bên trong là… trống rỗng. Không có máy chủ. Không có hệ thống lưu trữ. Chỉ là khung bê tông dang dở, lỗ chỗ những ô cửa được che tạm bằng ván gỗ. Thiên nhiên đang dần xâm chiếm trở lại. “EU nghĩ rằng trung tâm này đã hoàn thiện,” Hadhazy lắc đầu ngán ngẩm. Ông cho biết còn có nhiều phần mềm "được mua bằng tiền EU" nhưng thực tế chưa từng tồn tại.

Một hệ thống nuốt trọn tiền EU

Chỉ cách đó nửa giờ lái xe, ông Miklos Ligeti – Giám đốc tổ chức Minh bạch Quốc tế tại Hungary – thừa nhận: “Có vô số dự án như thế này.” Theo ông, tham nhũng không phải là ngoại lệ mà là quy tắc. “Chính phủ không chống tham nhũng – mà đạo diễn nó,” Ligeti nói. “Chính họ là những người khởi xướng.”

Ông kể lại: lĩnh vực đầu tiên bị phe cầm quyền Fidesz chiếm lĩnh là xây dựng. “Các đại gia thân Orban được trao hợp đồng từ tiền EU với giá đội lên gấp nhiều lần – dù không đủ năng lực. Họ lại giao khoán lại cho các công ty Đức lớn để ăn chênh lệch.” Hệ thống ấy sau đó lan ra cả các ngành khác.

Công cụ kiểm soát không hiệu quả

Về lý thuyết, EU có Văn phòng chống gian lận (OLAF) – nhưng cơ quan này chỉ có thể điều tra nếu chính quyền quốc gia bất động. Hadhazy kể: “Khi các vụ việc bị phanh phui, Hungary mở điều tra cho có lệ rồi để đó 10 năm không kết quả.” OLAF cũng từng phải xin phép chính phủ Orban mới được công bố báo cáo.

Dẫu vậy, EU vẫn còn một thứ vũ khí: tiền. Hiện 18 tỷ euro viện trợ cho Hungary đang bị đóng băng vì chính quyền không tuân thủ các yêu cầu về chống tham nhũng. Dù nhiều người dự đoán Hungary sẽ sụp đổ tài chính nếu không có EU, nhưng thực tế Orban đã xoay xở bằng cách vay tiền từ Trung Quốc – với lãi suất cao hơn nhiều.

"Vấn đề không phải là tiền – mà là sự miễn trừ"

Ligeti chỉ ra: “Người của Orban không phải không thích tiền – nhưng điều đáng lo là sự miễn trừ. Ở Hungary, không phải tòa án hay công tố viên quyết định ai bị xử lý – mà là chính Orban.”

Trong khi đó, các thị trưởng – những “binh sĩ” trung thành nhất của Orban – bắt đầu mất kiên nhẫn. Nếu Fidesz thua ở địa phương nào, nơi đó lập tức bị cắt ngân sách từ Budapest, dù nhiều khoản là tiền EU. Hadhazy khẳng định: “Chỉ khi EU ngừng tất cả khoản viện trợ, chính phủ Orban mới thực sự bị áp lực.”

Tương lai và bài học cho châu Âu

Từ năm 2028, mỗi khoản giải ngân từ ngân sách EU sẽ bị ràng buộc bởi tiêu chuẩn về pháp quyền. Tuy nhiên, Orban chắc chắn sẽ tìm cách ngăn cản hoặc làm loãng quy định này.

Nghị sĩ EU Daniel Freund nhận định: “Chừng nào pháp quyền chưa được tôn trọng, chừng đó Hungary không được nhận thêm một xu nào. Không thể để tiền EU nuôi dưỡng một hệ thống phá hoại dân chủ.” Ông ví von: “Không nơi nào khác như Orban – cả về mức độ tham nhũng lẫn sự tấn công vào pháp quyền.”

Ligeti cũng đề xuất: EU nên ngừng cả các khoản hỗ trợ nông nghiệp, vì phần lớn rơi vào tay giới tài phiệt. Dù việc này khó xảy ra, nhưng có thể dòng tiền sẽ ít đi.

Trong lúc đó, Orban ngày càng khó khăn hơn khi không thể chia chác cho đồng minh. “Châu Âu cần học từ Hungary – để không lặp lại bi kịch này,” Hadhazy nói, trước khi khởi động xe rời khỏi "trung tâm dữ liệu" – một con đường gập ghềnh cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng.

Wie Orbans System Europas Steuergeld vernichtet