QĐND - Xây dựng thế trận phòng không-không quân (PK-KQ) nhằm bảo vệ an toàn, vững chắc không phận là nhiệm vụ quan trọng của tất cả mọi quốc gia. Ở nước ta, việc bảo vệ vững chắc bầu trời Tổ quốc, chống lại sự phá hoại của kẻ thù từ trên không, đã được Đảng, Bác Hồ chú trọng chỉ đạo thực hiện ngay từ những ngày đầu tiến hành cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược. Tháng 3-1949, theo chỉ đạo của Trung ương Đảng và Bác Hồ, Bộ Quốc phòng đã thành lập Ban Nghiên cứu không quân, đặt nền móng cho sự ra đời của lực lượng Không quân nhân dân Việt Nam. Cũng trong thời điểm đó, lực lượng Phòng không tầm thấp tiếp tục được củng cố ở khắp các đơn vị chủ lực trong quân đội. Đến tháng 4-1953, Trung đoàn Pháo phòng không 367 ra đời và ngay sau đó đã tham gia Chiến dịch Điện Biên Phủ, cùng các lực lượng khác làm nên chiến thắng “chấn động địa cầu”, đây là trung đoàn pháo cao xạ đầu tiên của quân đội ta. Trong Chiến dịch Điện Biên Phủ, Trung đoàn 367 đã anh dũng chiến đấu, dùng hỏa lực phòng không bao vây không phận, bắn rơi 52 máy bay và bắn bị thương 117 chiếc khác của địch. Hỏa lực phòng không của trung đoàn đã cắt đứt cầu hàng không của quân Pháp tại Điện Biên Phủ, buộc địch lâm vào thế bị động, tạo điều kiện cho các đại đoàn tiêu diệt hoàn toàn Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ vào chiều 7-5-1954.

Khi đế quốc Mỹ trắng trợn phá hoại Hiệp định Giơ-ne-vơ, hất cẳng thực dân Pháp, nhảy vào miền Nam Việt Nam, Đảng và Bác Hồ đã sớm nhận ra dã tâm xâm lược, bản chất cực kỳ hiếu chiến, sự tàn bạo và âm mưu chia cắt lâu dài đất nước ta của đế quốc Mỹ. Vì vậy, việc củng cố, phát triển LLVT cách mạng, trong đó có lực lượng PK-KQ là một nhiệm vụ cực kỳ quan trọng và cấp thiết. Lần lượt các đơn vị pháo cao xạ, không quân, ra-đa, tên lửa... được thành lập và không ngừng được mở rộng cả về tổ chức biên chế, vũ khí trang bị, trở thành lực lượng nòng cốt trong tác chiến phòng không, xây dựng thế trận phòng không nhân dân, bảo vệ vững chắc bầu trời miền Bắc XHCN, là lực lượng chủ lực trong tác chiến phòng không giải phóng miền Nam. Sự ra đời của các đơn vị đã hình thành nên Quân chủng PK-KQ với 4 binh chủng hiện đại, đánh dấu bước trưởng thành vượt bậc của quân đội ta và Bộ đội PK-KQ.

Đầu những năm 1960, Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương quyết định tranh thủ thời gian miền Bắc còn trong hòa bình để chuẩn bị các phương án tác chiến, củng cố, mở rộng lực lượng. Ngày 22-10-1963, Quân chủng PK-KQ chính thức ra đời, tạo một bước phát triển mới về tổ chức, trang bị và sức mạnh chiến đấu của quân đội ta.

Luyện tập sẵn sàng chiến đấu ở Trung đoàn 64, Sư đoàn 361, Quân chủng PK-KQ. Ảnh: Hải Hạ.

Ngay sau khi thành lập, Quân chủng PK-KQ đã gấp rút tiến hành mọi công tác chuẩn bị SSCĐ. Các đơn vị được điều động bố trí hợp lý, tạo ra lưới lửa phòng không nhiều tầng, nhiều lớp. Hệ thống công sự trận địa phòng không được củng cố vững chắc. Công tác tư tưởng đối với bộ đội được tiến hành chu đáo, toàn quân chủng vững tin vào sự lãnh đạo của Đảng và Bác Hồ, quyết tâm đánh thắng giặc Mỹ xâm lược. Ngày 5-8-1964, Bộ đội PK-KQ đã cùng quân-dân miền Bắc đánh thắng trận đầu.

Trong suốt những năm từ 1964 đến 1972, Bộ đội PK-KQ đã lần lượt đánh bại các cuộc chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ ra miền Bắc, bảo vệ an toàn các mục tiêu chiến lược, đồng thời bảo đảm an toàn mạch máu giao thông vận chuyển chi viện cho các chiến trường thông suốt, mà đỉnh cao là chiến thắng trong chiến dịch phòng không 12 ngày đêm bảo vệ Hà Nội và một số tỉnh, thành phố khác. Trong chiến dịch này, Quân chủng PK-KQ đã cùng quân-dân miền Bắc bắn rơi 81 máy bay Mỹ, trong đó có 34 siêu pháo đài bay B-52. Riêng Quân chủng PK-KQ đã bắn rơi 32 máy bay B-52 và nhiều máy bay chiến thuật khác, góp phần quan trọng làm nên Chiến thắng “Hà Nội-Điện Biên Phủ trên không”.

Thất bại trong cuộc tập kích đường không chiến lược vào Hà Nội, Hải Phòng và một số tỉnh miền Bắc, đã buộc đế quốc Mỹ phải ký Hiệp định Pa-ri, rút toàn bộ lực lượng khỏi miền Nam Việt Nam. Quân chủng PK-KQ lại sát cánh cùng các lực lượng khác bảo vệ vùng giải phóng và tiếp tục tiến công địch trên chiến trường miền Nam. Đặc biệt, trong đội hình quân binh chủng hợp thành, Bộ đội PK-KQ đã góp phần làm nên Đại thắng mùa Xuân 1975, mà đỉnh cao là giành thắng lợi trong Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước. Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, Quân chủng PK-KQ đã bắn rơi 2.635 trong tổng số 4.181 máy bay địch bị quân và dân ta bắn rơi trên miền Bắc, tiêu diệt và bắt sống nhiều giặc lái.

Qua hai cuộc kháng chiến thần thánh của dân tộc, với tinh thần “Dám đánh, biết đánh và quyết đánh thắng”, Bộ đội PK-KQ đã nỗ lực vượt bậc, khắc phục mọi khó khăn, gian khổ, đập tan mọi âm mưu, thủ đoạn thâm độc, xảo quyệt của kẻ thù. Bộ đội PK-KQ đã sáng tạo nhiều cách đánh độc đáo, sáng tạo, mang bản sắc nghệ thuật quân sự Việt Nam. Bộ đội PK-KQ đã cùng với các lực lượng chiến đấu khác đánh thắng địch cả trên không, trên mặt đất, trên biển, cả ban ngày và ban đêm, đồng thời làm tròn nhiệm vụ quốc tế cao cả, góp phần tạo ra phẩm chất cao quý của Bộ đội Cụ Hồ trên mặt trận đối không.

Ngày nay, Quân chủng PK-KQ tiếp tục được xác định là lực lượng chủ lực của Quân đội nhân dân Việt Nam, giữ vai trò nòng cốt trên mặt trận đối không, chống tiến công hỏa lực đường không của địch. Nhiệm vụ chủ yếu của quân chủng là thường xuyên SSCĐ, quản lý vững chắc bầu trời của Tổ quốc, kịp thời đánh trả các cuộc xâm phạm vùng trời quốc gia, bảo vệ các mục tiêu, khu vực mục tiêu trọng yếu được giao. Cùng với đó, quân chủng cũng phải làm tốt việc thông báo tình hình trên không, tổ chức phối hợp hiệp đồng tác chiến phòng không trong toàn quân và phòng không nhân dân. Để thực hiện tốt nhiệm vụ này, đòi hỏi quân chủng phải thường xuyên nghiên cứu, nắm chắc nguyên tắc tác chiến đường không, các âm mưu, thủ đoạn của đối phương trong điều kiện chiến tranh công nghệ cao. Từ những nghiên cứu này, quân chủng đã không ngừng nâng cao chất lượng huấn luyện, khả năng hiệp đồng tác chiến của các đơn vị. Quân chủng cũng đã tham mưu cho Đảng, Nhà nước, Quân ủy Trung ương và Bộ Quốc phòng tích cực đầu tư, đổi mới trang bị, bảo đảm cho quân chủng tiến thẳng lên hiện đại như Nghị quyết Đại hội Đảng bộ Quân đội lần thứ IX đã xác định. Một mặt, quân chủng chủ động nghiên cứu, sắp xếp lại tổ chức, biên chế, điều chỉnh lại thế trận phòng không một cách hợp lý, khoa học, bảo đảm cho các đơn vị PK-KQ luôn có tính cơ động cao, vừa độc lập tác chiến, vừa hiệp đồng tác chiến hiệu quả trong các miền phòng không đảm nhiệm.

Khoa học-công nghệ phát triển tất yếu dẫn đến những thay đổi về nhận thức trong tác chiến đường không và nó được cụ thể hóa bằng các giải pháp để có thể đánh thắng đối phương ngay từ ngày đầu, trận đầu. Sự chuyển dịch về thế trận của Quân chủng PK-KQ muốn đạt được hiệu quả, đòi hỏi phải có sự chung sức, đồng lòng của mọi cán bộ, chiến sĩ trong toàn quân chủng. Với truyền thống của Bộ đội PK-KQ anh hùng, với kinh nghiệm sau 51 năm xây dựng và phát triển, chắc chắn Quân chủng PK-KQ sẽ hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ mà Đảng, Nhà nước, quân đội và nhân dân đã tin tưởng giao phó.

Trung tướng, TS PHƯƠNG MINH HÒA, Ủy viên Trung ương Đảng, Tư lệnh Quân chủng Phòng không - Không quân

Nguồn QDND.VN