QĐND - “Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không” là một mốc son chói lọi, là biểu tượng của ý chí kiên cường, bản lĩnh, trí tuệ Việt Nam, là thắng lợi của đường lối chiến tranh nhân dân, của thế trận phòng không nhân dân (PKND) và nghệ thuật quân sự cách mạng Việt Nam, được phát huy và kế thừa từ truyền thống đấu tranh dựng nước và giữ nước của dân tộc. Đỉnh cao của PKND là chiến dịch “Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không”, cuối tháng 12-1972, đập tan cuộc tập kích đường không chiến lược bằng máy bay B -52 của đế quốc Mỹ vào Hà Nội, Hải Phòng và các địa phương lân cận.

Nội dung cơ bản nhất của PKND là tổ chức phòng tránh, thông báo, báo động và đánh trả không quân địch. Trong 12 ngày đêm, Mỹ đã sử dụng lực lượng không quân chiến lược và phương tiện kỹ thuật hiện đại nhất để tiến công ta, với tham vọng “đưa Việt Nam về thời kỳ đồ đá”. Biện pháp và thủ đoạn phổ biến là đi đôi với đánh phá ác liệt bằng không quân, hải quân, từ leo thang từng bước đến tiến công ồ ạt các thành phố, thị xã lớn, các huyết mạch giao thông thủy, bộ, các cơ sở kinh tế, văn hóa, các vùng đông dân, hệ thống đê điều, đập nước… hòng cứu vãn sự bị động về chiến lược trên chiến trường miền Nam.

Xác máy bay F -111 bị quân dân miền Bắc bắn rơi trong chiến dịch 12 ngày đêm cuối năm 1972. Ảnh tư liệu

Dưới sự lãnh đạo của Đảng, chúng ta đã thực hiện một cuộc chiến tranh nhân dân trên mặt trận đối không từ Trung ương đến các địa phương, nhất là các thành phố lớn đều có sự chuẩn bị chủ động về lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành tổ chức PKND. Các hoạt động SSCĐ, sơ tán, bảo đảm giao thông, vận tải, y tế, đánh trả được triển khai nhanh chóng. Các hoạt động xây dựng, phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội… cũng được chuyển hướng phù hợp với tình hình. Trên cơ sở một cuộc chiến tranh nhân dân, PKND đã nhanh chóng hình thành với đầy đủ yêu cầu và nội dung, đó là toàn dân vừa đánh máy bay, vây bắt giặc lái, vừa làm công tác phòng tránh, thông báo, báo động; toàn dân khắc phục hậu quả, cứu hỏa, cứu sập, cứu thương; toàn dân làm công tác giao thông vận tải, toàn dân vừa chiến đấu vừa sản xuất, vừa bảo vệ hậu phương, vừa phục vụ tiền tuyến.

Một yếu tố làm nên Chiến thắng “Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không” là lực lượng phòng không quốc gia và PKND đã phối hợp, hiệp đồng chặt chẽ. Bằng thế trận chiến tranh nhân dân, thế trận phòng không quốc gia, PKND, quân và dân ta đã tạo nên hệ thống hỏa lực phòng không rộng khắp, hiểm hóc, nhiều tầng, nhiều lớp; sử dụng cả lối đánh phân tán và tập trung; đánh máy bay địch bằng mọi quy mô; đánh địch từ xa đến gần; đánh bằng cả lực lượng tại chỗ và lực lượng cơ động; đánh địch từ tầm thấp, đến tầm trung và tầm cao; đánh địch đến từ mọi hướng, tạo nên sức mạnh tổng hợp để chiến đấu và chiến thắng không quân Mỹ. Chúng ta đã xây dựng, tổ chức lực lượng với khẩu hiệu: “Toàn dân bắn máy bay Mỹ, toàn dân tham gia vây bắt giặc lái; già trẻ, trai, gái bằng súng bộ binh đều tham gia bắn máy bay Mỹ, mỗi người dân là một chiến sĩ”. Nét phát triển sáng tạo của nghệ thuật tổ chức lực lượng tác chiến PKND chống không quân hiện đại của Mỹ là cách đánh độc đáo của chiến tranh nhân dân Việt Nam.

Trong chiến dịch “Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không ”, lực lượng bắn máy bay của dân quân, tự vệ đã tổ chức và kiện toàn các đơn vị dân quân “tay cày, tay súng” và tự vệ “tay búa, tay súng”. Đến tháng 12-1972, ta có 54.000 chiến sĩ dân quân, tự vệ với hàng trăm súng, pháo phòng không các loại. Các đơn vị tự vệ vừa bám chắc nhiệm vụ sản xuất, vừa sẵn sàng tham gia chiến đấu, khắc phục địa hình chật hẹp và tầm bắn hạn chế, hầu hết tận dụng nóc nhà cao tầng trong nội thành để bố trí các trận địa súng máy cao xạ (12,7mm, 14,5mm...). ở các khu phố của Ba Đình, Hoàn Kiếm, ta bố trí hỏa lực tự vệ khá tập trung. Như vậy, với lực lượng dân quân, tự vệ có nhiệm vụ đánh máy bay địch ở tầm thấp, xen kẽ với các đơn vị pháo cao xạ, tên lửa đánh địch ở tầm trung và tầm cao, chúng ta có lưới lửa phòng không dày đặc của ba thứ quân được tổ chức chặt chẽ theo mệnh lệnh chỉ huy thống nhất, tổ chức đánh trả máy bay Mỹ đạt hiệu quả cao. Lực lượng PKND mà nòng cốt là dân quân, tự vệ trong 12 ngày đêm đã bắn rơi 11 máy bay địch, chiếm tỷ lệ 13,5% tổng số máy bay bị bắn rơi trong chiến dịch. Có những trận đánh xuất sắc như cụm súng máy phòng không 14, 5mm của tự vệ Hà Nội bố trí ở Vân Đồn, đã bắn rơi 1 máy bay F -111... 

Lưới lửa PKND trong 12 ngày đêm “Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không” là một sáng tạo độc đáo của chiến tranh nhân dân, góp phần quan trọng vào thắng lợi của chiến dịch, đánh bại không quân của đế quốc Mỹ, giành chiến thắng vĩ đại trong thời đại Hồ Chí Minh...

Thiếu tướng Ngô Mạnh Hà, Cục trưởng Cục PKLQ