14/07/2016

Cách thủ đô Hà Nội gần 200 km theo quốc lộ 6, cao nguyên Mộc Châu không chỉ nổi tiếng với khí hậu trong lành mát mẻ, núi rừng hùng vĩ hoang sơ, đồi chè xanh tươi bát ngát mà còn được biết đến với nền văn hóa độc đáo, mang đậm màu sắc truyền thống của dân tộc Thái, trong đó có lễ hội Hết Chá của người Thái.

Các hoạt động phần lễ của lễ hội Hết Chá diễn ra xung quanh cây nêu

Đến hẹn lại lên, cứ tháng Ba hàng năm khi hoa ban phủ trắng núi rừng, đồng bào dân tộc Thái lại tưng bừng với lễ hội Hết Chá - lễ hội để tạ ơn, bày tỏ lòng thành kính với thầy mo, người mà dân bản nhờ cậy mỗi khi có bệnh hoặc có việc về tâm linh.

Trao Chứng nhận của Bộ VH,TT&DL Lễ hội Hết Chá của người Thái xã Đông Sang, huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

Tri ân thầy mo

Lễ hội Hết Chá (giã biệt) thường được tổ chức vào ngày 22-26/3 hàng năm tại Bản Áng (xã Đông Sang), Mộc Châu, Sơn La, khi kết thúc mùa ban nở, người Thái ăn Tết chia tay với mùa xuân để bước vào vụ mùa sản xuất mới trong năm. Lễ hội Hết Chá thể hiện tinh thần đoàn kết cộng đồng làng bản trước mùa xuân sang, mùa của vạn vật cỏ cây đâm chồi nảy lộc, mùa của sức sống mãnh liệt tình yêu đôi lứa. Lễ hội cũng là dịp để các con nuôi tỏ lòng thành kính với người thầy chữa bệnh cho mình, mang đậm tính nhân văn sâu sắc, thể hiện tình cảm giữa con người với con người không nên quên ơn người đã giúp đỡ mình trong lúc hoạn nạn, ốm đau.

Các thiếu nữ Thái chuẩn bị cho lễ hội Hết Chá

Cũng như rất nhiều lễ hội khác, lễ hội Hết Chá gắn với một truyền thuyết dân gian được những người già lưu truyền lại cho con cháu. Chuyện kể rằng xưa kia người Thái rất nghèo không có tiền mua thuốc chữa bệnh, thường đến nhờ thầy mo. Thầy mo cầu thần linh nên đã chữa bệnh được cho dân làng. Mang ơn thầy mo, nhiều người khỏi bệnh xin được làm con nuôi của ông. Dịp cuối năm (vào 29, 30 Tết), con cháu đến tạ ơn thầy mo, nhưng thời điểm đó đang bận rộn cho Tết nên thầy mo ấn định lễ tạ ơn sẽ tổ chức vào tháng 3 hàng năm. Từ đó lễ hội Hết Chá ra đời. Và rồi cứ mỗi độ xuân sang, người dân lại tổ chức lễ tạ ơn thần linh, mời quan quân ở mường trời xuống mường trần ăn cỗ. Thông qua lễ hội Hết Chá, thầy mo truyền những thông điệp của các vị thần linh tới mọi người.

Múa khăn Piêu xung quanh cây nêu

Đây là hình thức sinh hoạt văn hóa tâm linh sâu sắc, là lễ hội đoàn kết cộng đồng, cùng giúp nhau vượt qua những khó khăn trong cuộc sống, cũng là dịp để người dân tạ ơn đất trời, tạ ơn đấng sinh thành, giáo dưỡng, cầu chúc cho vạn vật hòa hợp, sinh sôi nảy nở, cuộc sống yên vui, mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt bội thu, mọi người ấm no hạnh phúc. Theo truyền thống, các nghi lễ trong lễ hội sẽ do các cá nhân, hộ gia đình có điều kiện luân phiên đứng ra tổ chức với sự tham gia của cộng đồng làng bản.

Bà con trong bản thường dành thời gian từ khoảng 3-5 ngày để chuẩn bị cho lễ hội. Việc chọn cây nêu rất quan trọng, cây bằng tre bương không cụt ngọn cao hơn 3m, từ gốc đến ngọn được làm thành nhiều tầng cành hoa. Trên cây hoa có đính nhiều loài hoa đủ sắc màu, có nhiều loài chim muông, ếch nhái, tôm, cua, ve sầu, ong, bướm, dế,...được đan bằng lạt hoặc đẽo bằng gỗ. Dưới gốc cây nêu có đặt nhiều loại nhạc cụ như trống, chiêng, đàn, sáo và một bộ nhạc công để múa Tăngbu (điệu múa dân tộc) cùng rất nhiều loại vật dụng dùng cho lễ hội. Chủ lễ là người khỏe mạnh có uy tín, nhiều con nuôi, gia đình có điều kiện. Đội múa trong Hết Chá là những nam thanh, nữ tú đã lựa chọn sẽ phục vụ các tiết mục trình diễn xung quanh cây nêu trong cả quá trình diễn ra lễ hội.

Đậm nét văn hóa truyền thống

Khác hẳn với các lễ hội từng diễn ra ở Tây Bắc, lễ hội Hết Chá có phần lễ và phần hội xen lẫn nhau. Phần lễ là dịp để người con nuôi bày tỏ lòng thành kính với thầy mo đã chữa bệnh cho mình, thể hiện tính nhân văn sâu sắc. Với những tích truyện xưa được kể và dựng lại bởi chính những người dân bản, người tham dự lễ hội sẽ được truyền dạy kinh nghiệm sản xuất cũng như nghe những lời răn dạy để sống tốt hơn. Các hoạt động phần lễ diễn ra xung quanh một cây nêu, thân cây mang đầy đủ ý nghĩa với các loài động thực vật, trống chiêng… tượng trưng cho sự sống, cho mùa xuân của núi rừng Tây Bắc.

Khi cây nêu được dựng lên, ông trưởng bản đứng lên cất lời mời gọi thần linh xuống ăn Tết giữa mùa hoa ban nở. Lời hát vừa dứt, tiếng chiêng tiếng trống vang động núi rừng, trai gái xúng xính áo quần cùng xòe vòng, xòe hoa. Khi bài xòe kết thúc, trưởng bản cầm kiếm khua vòng quanh, miệng cầu khấn theo nghi thức truyền thống. Trong lời khấn có ý tứ nhắn nhủ: “được ăn đừng quên đũa, được ở đừng quên ơn” (Đáy kịn sớ nha lưu thú; Đáy dú nha lúm công lưm khun). Khấn xong ông trưởng bản hướng dẫn thanh niên trai gái lên tặng quà tỏ lòng biết ơn, thường là gạo, gà, cá, đấu xôi, quả trứng…, ai có gì thứ gì thì mang thứ đó không câu nệ, góp phần vào vui chung cả bản. Những hoạt động trong phần lễ mang nét đẹp nhân văn đằm thắm, thể hiện truyền thống nhân nghĩa, không quên nguồn cội của dân tộc Việt.

Phần hội diễn ra những trò dân gian vui nhộn, dạy con cháu khai hoang ruộng, tập cho trâu cày, tái hiện nền văn minh lúa nước của đồng bào dân tộc. Đan xen một số tiết mục kịch câm dí dỏm, vui nhộn phê phán những thói hư tật xấu, khích lệ những cái hay, cái đẹp trong cuộc sống thường nhật. Bên cạnh đó là những điệu xòe uyển chuyển nhịp nhàng, duyên dáng quanh cây nêu hòa cùng tiếng chiêng tiếng trống rộn rã và âm thanh trầm bổng của tiếng sáo trúc, đội nhạc như đang mời gọi. Điệu xòe trong lễ hội Hết Chá được gọi là “Xòe Chá” gồm 6 mục chủ yếu, mỗi mục gắn với một sự việc, được minh họa bằng kịch câm. Những điệu hát được soạn thành thơ, như ca ngợi tình yêu đôi lứa, vợ chồng.

Từ những năm 1960 trở về trước, lễ hội Hết Chá thường xuyên duy trì tổ chức đều đặn hàng năm vào mùa xuân bởi các cá nhân, gia đình có điều kiện luân phiên đứng ra tổ chức với sự tham gia của cộng đồng. Từ giữa những năm 60 trở lại đây, lễ hội Hết Chá đã bị mai một dần do chiến tranh, lớp nghệ nhân già mất đi, thanh niên trai tráng lên đường chiến đấu nên các nghi thức Hết Chá bị thất truyền. Với mong muốn phục hồi lại lễ hội độc đáo, giàu bản sắc này, những người cao tuổi Bản Áng, xã Đông Sang, huyện Mộc Châu đã nghiên cứu, chắt lọc rồi phục dựng lễ hội để lưu truyền cho lớp thế hệ trẻ về sau. Từ năm 2006 đến nay, lễ hội Hết Chá được duy trì thường xuyên mỗi mùa hoa ban nở, trở thành nét đẹp văn hóa tâm linh của người Thái ở Bản Áng, Đông Sang nói riêng và của cao nguyên Mộc Châu, núi rừng Tây Bắc nói chung.

Năm nay, cũng theo thông lệ, lễ hội Hết Chá được tổ chức vào ngày 25-26/3. Cũng tại lễ hội này, đồng bào người Thái đã vui mừng khi huyện Mộc Châu đã công bố quyết định Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch công nhận Lễ hội Hết Chá là Di sản Văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.

Việc lễ hội Hết Chá được công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể cấp quốc gia sẽ góp phần thu hút du khách đến với bản Áng, quảng bá du lịch Mộc Châu, phát triển kinh tế địa phương, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa: ẩm thực, trang phục, diễn xướng dân gian, nghệ thuật múa... của tộc người Thái nơi đây.

Thu Dương (tổng hợp)

Nguồn quehuongonline.vn

http://quehuongonline.vn/ban-sac-van-hoa/le-hoi-het-cha-dam-da-van-hoa-dan-toc-thai-20160706094010255.htm