Trong tiết trời Xuân ấm áp, trở về với vùng đất Tổ thiêng liêng Phú Thọ, hòa mình vào dòng người tham dự lễ hội Phết Hiền Quan tưởng nhớ về nữ tướng Thiều Hoa Công chúa - người giúp Hai Bà Trưng đánh giặc cứu nước - và tham gia vào trò chơi sôi động “cướp” Phết, để lại trong lòng du khách nhiều cung bậc cảm xúc.

Tri ân tiền nhân               

Hội Phết Hiền Quan là lễ hội dân gian được tổ chức vào ngày 12-13 tháng Giêng tại xã Hiền Quan, huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ. Lễ hội được tổ chức để tưởng nhớ và tôn vinh công lao của nữ tướng Thiều Hoa Công chúa - Đức Thánh Mẫu Đại Vương.

Tương truyền năm 16 tuổi, Thiều Hoa đến tu tại chùa Phúc Thánh-Hiền Quan. Nghe tin Trưng Trắc dấy binh khởi nghĩa, Thiều Hoa tập hợp được đội quân 500 người, hàng ngày luyện tập võ nghệ, chơi trò đánh Phết, phóng lao, rồi về Hát Môn tụ nghĩa. Đứng dưới cờ của Hai Bà Trưng, được Trưng Trắc phong làm “Đông cung tướng quân” lĩnh ấn tiên phong về Luy Lâu đánh Tô Định.

Bình xong giặc, Trưng Vương phong thưởng các tướng, Thiều Hoa không nhận quan chức ở triều, xin được về bản xã, được Trưng Vương ban cho xã Song Quan (Hiền Quan ngày nay) làm thực ấp. Một năm sau Thiều Hoa mất, nhân dân lập miếu thờ và Trưng Vương ban cho sắc phong là “Phụ quốc Công chúa”. Hàng năm, nhân dân trong vùng tổ chức Hội Phết để tưởng nhớ công đức của bà.

Tái hiện lịch sử, tôn vinh tinh thần thượng võ

Lễ hội Phết Hiền Quan gồm bốn phần, gồm rước kiệu, tế lễ, kéo quân, đánh Phết... Lễ rước kiệu được tiến hành từ chiều 12 tháng Giêng. Trên kiệu là các sắc phong, bài vị, quả Phết, quả Chúi được cất giữ trong cung cấm của đình làng từ ngày 10/10 Âm lịch. Quả Phết trước đây được đẽo gọt rất kì công từ củ tre, đòn Phết là gốc tre cong khoằm kiểu guốc võng, có cán là thân cây tre liền gốc, đòn Phết dài khoảng 1,5 m. Nhưng ngày nay đã được tiện bằng gỗ tròn, đường kính khoảng 10 cm, sơn màu đỏ được đặt trang trọng trong các hộp gỗ để bên trên kiệu. Quả Chúi cũng được làm bằng gỗ nhưng nhỏ hơn quả Phết.

Kiệu được khiêng từ đình ra đền do các binh sĩ mình mặc áo giáp hộ tống. Sau lễ rước kiệu là phần tế lễ. Tham gia tế lễ là các bậc trưởng lão trong làng. Văn tế được viết trong các sắc phong với mong muốn cầu bình an, mùa màng bội thu và cầu cho gia đình luôn dồi dào sức khoẻ để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Sau ba tuần rượu tế là đến lễ kéo quân. Trước lễ kéo quân, đoàn binh sĩ cùng chầu trước cửa đền để nghe chỉ dụ, sau đó chia hai ngả, miệng hô vang cả một góc trời. Lễ kéo quân được chia thành hai đoàn, mỗi đoàn có từ 100 đến 200 người tham gia. Đi đầu mỗi đoàn là ông trưởng lão, mình quấn khố vàng, đầu chít khăn đỏ, tay cầm cờ nheo, miệng hô vang biểu thị sự oai phong của đoàn quân. Tiếp đó là đội trống cái, trống con gõ theo nhịp phách. Đoàn binh sĩ nam có, nữ có, mình mặc áo giáp vàng, đầu đội nón lá, chân quấn xà cạp, đeo giày mũi hài, tay cầm long đao cờ xuý. Khi đoàn quân gặp nhau thì binh sĩ tha hồ tranh cướp cờ, long đao. Đoàn nào cướp được nhiều coi như đoàn đó thắng, rồi lại về chầu trước sân đền để nhận chỉ. Cứ như vậy, lễ kéo quân được diễn đi diễn lại ba vòng rồi lại tề tựu giữa sân đền cùng hò reo vui mừng chiến thắng.

Lễ kéo quân kết thúc cũng là lúc bắt đầu lễ ném Phết. Đây là phần lễ hội sôi động, náo nhiệt, thu hút rất nhiều người tham gia. Sau khi ông thủ Phết đọc bài hò trong thời gian chừng 5-7 phút, thì tung quả Phết, quả Chúi trên tay mấy lần rồi tung xuống hố (còn gọi là Lò Phết). Hố Phết sâu chừng 50-70 cm đường kính rộng chừng 60 cm. Khi quả Phết, quả Chúi đã nằm trong hố, ấy là lúc cuộc thi bắt đầu.

Các đấu thủ cầm dùi Phết đua nhau chen vào moi quả Phết, quả Chúi ở dưới hố lên. Cùng với tiếng chiêng trống là những tiếng “cốp, cốp” của các dùi Phết va vào nhau. Khi quả Phết, quả Chúi đã được moi dưới hố lên thì mọi người đua nhau dùng sức lực của mình vào cướp, ném về phía phe của mình đang đứng. Khi Phết đã gần về phía đích của phe nào đó trong làng thì cả biển người đổ xô về hướng đó. Tiếng reo hò vang động như sóng dậy triều dâng, át cả tiếng chiêng trống bên ngoài. Nếu ai cướp được quả Phết mà không có người nào đuổi theo hoặc có người đuổi theo nhưng không chạm được vào người cầm quả Phết thì được coi là thắng cuộc; người nào phe nào giành được Phết thì năm đó được coi là năm may mắn với họ. Mỗi hội Phết thường chỉ ném 3 quả Chúi, 6 quả Phết.

Hội Phết Hiền Quan đã trở thành truyền thống, thể hiện tinh thần thượng võ của dân tộc. Hội diễn tả lại cảnh luyện tập võ nghệ thuở xưa với khí thế hào hùng của dân tộc ta trong quá trình dựng và giữ nước những năm đầu công nguyên. Ngoài ra Hội Phết Hiền Quan với trò chơi “cướp Phết” còn là môn thể thao có tính văn hóa cao trong việc bồi dưỡng thể lực, trí lực cho con người. Tuy nhiên, để lễ hội trở thành món ăn tinh thần lành mạnh, mọi người tham gia trò chơi “cướp” Phết cần ứng xử phù hợp đúng nội quy, tránh những điều đáng tiếc xảy ra để hình ảnh của lễ hội đẹp hơn trong con mắt du khách.

Lan Hương (tổng hợp)

Nguồn quehuongonline.vn

http://quehuongonline.vn/ban-sac-van-hoa/dac-sac-le-hoi-phet-hien-quan-20160314090654506.htm