“Xíp xí” tiếng Thái nghĩa là 14. Xíp xí chỉ diễn ra trong 1 ngày duy nhất, thậm chí là một bữa duy nhất vào trưa ngày 14.7 (âm lịch) hàng năm.

Chuẩn bị bánh cho Tết Xíp xí.

Dân tộc Thái ở Tây Bắc được chia thành 2 ngành: Thái đen và Thái trắng. Mỗi ngành đều có những phong tục độc đáo. Với ngành Thái trắng thì Tết “Xíp xí” là phong tục đặc trưng và độc đáo riêng.

“Xíp xí” tiếng Thái nghĩa là 14. Tết “Xíp xí” của người Thái trắng được tổ chức vào ngày 14.7 (âm lịch). Xíp xí chỉ diễn ra trong 1 ngày duy nhất, thậm chí là một bữa duy nhất vào trưa ngày 14.7 (âm lịch) hàng năm.

Theo quan niệm của người Thái trắng, Tết “Xíp xí” là ngày con cháu hướng về tổ tiên. Đồng thời, là dịp người lớn dành sự quan tâm, chăm sóc đặc biệt đến thế hệ trẻ. Vì vậy, ở nhiều nơi, đồng bào còn gọi “Xíp xí” là Tết trẻ con. Vào ngày này, trẻ em được ông bà, cha mẹ may cho những bộ quần áo rực rỡ sắc màu để mặc đi chơi Tết. 

Bà Hà Thị Diêu, xã Quang Huy, huyện Phù Yên, tỉnh Sơn La cho biết: “Tết xíp xí còn được gọi là tết trẻ con. Trẻ con thường đi trăn trâu, nên ngày đấy phải gói xôi, gói thịt, gói bánh ít cho chúng mang đi để ăn. Quần áo mới thì có thể tự may lấy hoặc đi mua về mặc cũng được. Hôm xíp xí ăn trưa xong thanh niên trẻ em rủ nhau đi chơi Tết, vui lắm”.

Tết “Xíp xí” có 2 phần, đó là phần “mo” – tức thờ cúng tổ tiên, nhớ công ơn người khai phá tạo mường, lập bản và phần ăn uống, vui chơi văn hóa, văn nghệ. Phần “mo”, đồ vật cúng có nhiều thứ, như rượu, thịt, “khẩu cắm” – tức cơm nếp nhuộm màu…Song có 2 thứ không thể thiếu là thịt vịt và bánh ít – loại bánh được làm từ bột gạo nếp, gói lá chuối theo cặp và đồ xôi cho chín. Người ta giải thích rằng, con vịt gắn bó với đồng ruộng, sông suối, đời sống sản xuất của con người. “Xíp xí” cúng thịt vịt là muốn con vịt ăn hết sâu bọ hại lúa; con vịt mang điều không may mắn, điềm xấu trôi theo dòng sông nước. Còn bánh ít gói theo cặp tượng trưng cho đôi lứa hạnh phúc…

Tết “Xíp xí” được tổ chức theo từng gia đình, có nơi theo dòng họ và tùy từng hoàn cảnh gia đình mà tổ chức to, nhỏ khác nhau. Sau khi cúng, các thành viên trong gia đình sẽ cùng ngồi quây quần bên mâm cỗ. Con cháu chúc người già sống lâu trăm tuổi; người lớn cầu mong lớp trẻ yên vui, khỏe mạnh. Với người Thái trắng, “Xíp xí” cũng là dịp đồng bào thể hiện lòng mến khách của mình. Khách thân quen được mời từ trước đó mấy ngày. 

Khách lạ cũng như khách quen đến nhà đều được đón tiếp nồng hậu, chu đáo, được thưởng thức những món ăn đặc trưng chỉ có trong ngày Tết “Xíp xí”. Dịp này, gia đình nào càng mời được nhiều bà con, khách khứa đến dự càng may mắn. Vui vẻ là vậy song bà con không quên nhắc nhau ăn uống phải chừng mực để Tết “Xíp xí” đảm bảo linh thiêng, an toàn và lành mạnh.

Anh Hà Hồ Bắc, xã Huy Tân, huyện Phù Yên nói: Xíp xí theo phong tục tập quán là phải vui chơi lành mạnh, tiết kiệm, nhất là uống rượu phải có tầm, uống để đủ vui chứ không uống quá chén để hạn chế được tai nạn giao thông.

“Xíp xí” không chỉ có ăn uống, vui chơi mà gắn với hoạt động ấy là “khắp chúc muôn”, nghĩa là hát chúc mừng; “khắp sòn côn” – hát dạy làm người và “khắp báo sao” – tức hát giao duyên lúc ăn uống và lúc thăm nhau. Ngày nay, buổi chiều ngày “Xíp xí”, chính quyền nhiều địa phương còn tổ chức hội vui chung. Ấy là tổ chức cho bà con vui chơi các trò chơi dân gian như ném còn, đẩy gậy, tok mák lẹ và múa, hát các bài dân ca mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc. Để rồi, những ai từng được tham gia, chứng kiến không khí Tết “Xíp xí” cùng đồng bào, dù một lần phải nhớ mãi.