Sau khi gặp gỡ với Zhukovsky và Pushkin, Gogol hào hứng bắt tay sáng tác một trong những tác phẩm xuất sắc nhất của mình – “Những buổi chiều trong khu trại gần Dikanka”. Một số tình tiết của cuốn sách, trong đó cuộc sống thực đan xen với huyền thoại, được gợi lên bởi những hồi ức tuổi thơ của Gogol. Ví dụ, trong truyện vừa “Đêm tháng năm hay Người chết đuối”, chi tiết bà dì ghẻ biến thành con mèo đen, định bóp cổ con gái của viên đại đội trưởng, gợi nhớ một câu chuyện thực tế trong cuộc đời nhà văn. Một lần, bố mẹ ông để con trai ngồi một mình, trong khi cả nhà đã ngủ. Bỗng nhiên, Nikosha – tên gọi Gogol lúc nhỏ - nghe tiếng mèo kêu, một lúc sau, nhìn thấy một chú mèo nhảy vào, cậu bé sợ chết khiếp, nhưng vẫn đủ can đảm tóm lấy con mèo và ném xuống ao. ”Tôi có cảm giác mình đã dìm chết một con người”, - sau này ông nhớ lại.

Tại sao Gogol không lấy vợ?
Mặc dù cuốn sách thứ hai của Gogol thu được thành công vang dội, ông vẫn không coi lao động văn học là nhiệm vụ chính của mình. Ông dạy học tại một trường dành cho phụ nữ, nơi ông thường kể cho các tiểu thư trẻ những câu chuyện lý thú mang tính chất giáo huấn. Danh tiếng về “thầy giáo có tài kể chuyện” thậm chí lan tới Đại học Saint-Peterburg, và ông được mời đến giảng bài tại khoa lịch sử đại cương.
Cuộc đời riêng của nhà văn vẫn không có gì thay đổi. Có giả thuyết cho rằng Gogol không bao giờ có ý định lấy vợ. Trong khi đó, những người đương thời của nhà văn lại cho rằng ông phải lòng tiểu thư Alexandra Osipovna Smirnova-Rosset, một trong những người đẹp cung đình, và thậm đã viết thư cho nàng khi nàng cùng với chồng rời Peterburg.
Sau đó, Gogol mê nữ bá tước Anna Mikhailovna Vielgorskaya. Nhà văn quen biết gia đình Vielgorsky ở Peterburg. Những con người có học vấn và tử tế đã nồng nhiệt tiếp đón Gogol và đánh giá cao tài năng của ông. Đặc biệt ông đã chơi thân với cô con gái út Anna Mikhailovna.
Trong quan hệ với nữ bá tước, Gogol coi mình như một người thầy tinh thần. Ông cho nàng những lời khuyên về văn học Nga, khích lệ những say mê của nàng đối với văn hoá Nga. Đến lượt mình, Anna luôn luôn quan tâm tới sức khoẻ và những thành tích văn học của Gogol hơn là hy vọng được chia sẻ tình cảm của ông.
Theo lời kể của gia đình Vielgorsky thì Gogol quyết định ngỏ lời cầu hôn Anna Mikhailovna vào cuối những năm 1840. Tuy nhiên các cuộc trao đổi sơ bộ với những người thân của nàng ngay lập tức cho ông hiểu rằng sự bất bình đẳng về vị thế xã hội đã loại trừ khả năng một cuộc hôn nhân như vậy.
Sau thất bại xây dựng gia đình của mình, Gogol viết cho nhà thơ Zhukovsky năm 1848 rằng ông không nên gắn bó với bất cứ mối quan hệ nào trên trái đất, trong đó có cuộc sống gia đình.

Gogol xuất ngoại
Cuộc gặp gỡ với Pushkin năm 1831 có một ý nghĩa rất quan trọng đối với Gogol. Pushkin chẳng những đã ủng hội nhà văn trẻ trong môi trường văn học Peterburg mà còn tặng ông cốt truyện kịch “Quan thanh tra” và tiểu thuyết “Những linh hồn chết”.
Vở kịch “Quan thanh tra” lần đầu tiên được dàn dựng trên sân khấu vào tháng 5-1836, được đích thân hoàng đế khen ngợi và đã ban tặng một vòng kim cương khi Gogol biếu sách cho Ngài. Tuy nhiên các nhà phê bình không hào phóng lời khen như vậy. Sự thất vọng mà Gogol trải qua đã mở đầu cho những trầm uất kéo dài của nhà văn, và cũng vào năm đó ông ra nước ngoài để “thư giãn”.
Tháng 6 năm 1836, Gogol ra nước ngoài, ông chu du gần như cả toàn bộ Tây Âu, và dừng chân lâu nhất tại Ý. Năm 1939, nhà văn trở về tổ quốc, nhưng một năm sau lại tuyên bố với bạn bè về chuyến đi sắp tới, và hứa khi trở về sẽ mang theo tập một “ Những linh hồn chết”.
Vào một ngày tháng 5 năm 1840, những người bạn của nhà văn: Aksakov, Pogodin và Shchekin đưa tiễn Gogol. Khi xe vừa đi khỏi, họ nhìn thấy những đám mây đen nổi lên cuồn cuộn che kín một nửa bầu trời. Rồi đột nhiên trời tối sầm lại, khiến những người bạn linh cảm một điều gì đó chẳng lành về số phận của Gogol. Và hoá ra, điều đó không phải là ngẫu nhiên…

Bệnh tật
Năm 1839, ở Rome Gogol đột nhiên bị bệnh sốt rét. May mắn lắm ông mới thoát chết, nhưng bệnh tật đã ảnh hưởng rất nặng nề tới sức khoẻ thế chất và tinh thần của ông, làm tổn thương bộ não của ông. Nhưng điều khủng khiếp nhất là những giấc mơ mà ông thường thấy trong lúc đau ốm.
Dần dần bệnh tật thuyên giảm. Mùa thu năm 1852, ở Odessa Gogol cảm thấy sức khoẻ hồi phục, ông lại trở nên phấn chấn và vui vẻ như xưa. Ở Moskva, Gogol đọc cho bạn bè nghe những chương riêng của tập hai “Những linh hồn chết”, và khi nhận được sự biểu dương và thán phục của mọi người, ông bắt đầu làm việc hăng hái hơn. Thế nhưng khi tập hai “Những linh hồn chết” vừa mới viết xong, Gogol cảm thấy rất trống trải. Càng ngày ông càng bị nỗi sợ chết dằn vặt như một thời bố ông đã trải qua.
Đêm 12 tháng 1 năm 1852, đã diễn ra một sự kiện mà cho đến tận bây giờ vẫn là câu hỏi đối với các nhà viết tiểu sử. Gogol cầu nguyện đến 3 giờ sáng, sau đó ông tìm chiếc cặp, rút ra một vài tờ giấy, số còn lại ông ném vào ngọn lửa. Sau khi làm dấu thánh, Gogol lên giường nằm và khóc như mưa.
Người ta cho rằng trong đêm đó Gogol đã đốt tập hai “Những linh hồn chết”. Thế nhưng sau đó tập bản thảo lại được tìm thấy trong số sách của ông. Cho đến tận bay giờ, không ai biết đêm ấy Gogol đã đốt cái gì.
Những ngày tiếp theo Gogol càng chìm đắm vào nỗi sợ hãi của mình. Ông sợ bị chôn sống. Nỗi sợ này mạnh đến mức nhà văn đã nhiều lần viết giấy đề nghị chỉ chôn ông khi đã xuất hiện những dấu hiệu cơ thể bị phân huỷ. Thời bấy giờ các bác sĩ khônhg thể nhận biết căn bệnh tâm thần của ông và đã điều trị bằng thuốc nam, khiến cho ông càng ngày càng yếu đi.

Bí mật hộp sọ
Nikolai Vasilevich Gogol mất ngày 21 tháng 2 (tức 4 tháng 3 theo lịch mới) năm 1852. Ông được an táng tại nghĩa trang của tu viện Thánh Danilov ở Moskva. Mùa hè năm 1931, tu viện và nghĩa trang bị đóng cửa. Khi bốc mộ của Gogol tới nghĩa trang Novodevichie, người ta phát hiện ra rằng bộ hài cốt của ông không có hộp sọ. Theo giả thuyết của giáo sư Trường Viết văn V. G. Lidin, người có mặt tại lễ bốc mộ Gogol, hộp sọ của Gogol bị lấy khỏi mộ ông năm 1909. Trong hồi ký có tên “Cuộc di chuyển hài cốt N. V. Gogol”, V. G. Lidin viết: “Năm 1909, khi dựng đài kỷ niệm Gogol trên đại lộ Prechsten ở Moskva, nhân kỷ niệm 100 năm ngày sinh của nhà văn, người ta đã tiến hành trùng tu mộ Gogol, Bakhrushin (nhà hoạt động sân khấu Nga, 1865-1929, giám đốc Bảo tàng sân khấu Nga) dường như đã xúi các tu sĩ tu viện Danilov lấy cho ông chiếc hộp sọ của Gogol. Đúng như vậy, hiện ở Bảo tàng sân khấu của Bakhtushin có lưu giữ ba chiếc hộp sọ, nghe nói, một của nghệ sĩ Shepkin, một của Gogol, còn chiếc thứ ba không rõ của ai”.
Tin đồn về chiếc hộp sọ Gogol bị đánh cắp đã được nhà văn Mikhail Bulgakov, một trong những người hâm mộ tài năng của Gogol, sử dụng trong tiểu thuyết của mình “Nghệ nhân và Margarita”. Trong tác phẩm này, Bulgakov viết về cái đầu của chủ tịch hội nhà văn MASSOLIT bị lấy cắp từ quan tài.

                           Trần Hậu (Theo báo Nga)