Đồng bào Chăm theo đạo Bà La Môn ở Ninh Thuận có nhiều lễ hội đặc sắc. Trong số đó,  Lễ hội Katê là hình thức sinh hoạt lễ hội đặc sắc nhất của đồng bào Chăm, cuốn hút tất cả mọi thành viên trong thôn làng ở tất cả mọi cấp độ, mọi lứa tuổi tham gia với khả năng của mình vào các hoạt động của cộng đồng.

Lễ hội Katê hàng năm diễn ra vào tháng 7 theo lịch Chăm (khoảng tháng 10 dương lịch). Đây là dịp để đồng bào Chăm tưởng nhớ, bày tỏ lòng biết ơn các vị thần của cộng đồng như: Pô Klong Garai, Pô Rôme,... đã có công dạy cho con cháu biết dệt thổ cẩm, làm đồ gốm, trồng lúa… và luôn độ trì mưa thuận gió hòa, giúp con cháu có đời sống ngày càng no ấm. Lễ hội Katê được tổ chức trên một không gian rộng lớn từ các đền, tháp đến làng và gia đình. 

Lễ hội Katê diễn ra theo trình tự đã có truyền thống từ xa xưa, bao gồm: Lễ rước y trang, Lễ mở cửa tháp, Lễ tắm tượng thần, Lễ mặc y phục cho tượng thần và sau cùng là Đại lễ được tổ chức tại Tháp Po Klong Garai ở phường Đô Vinh, TP. Phan Rang – Tháp Chàm. 

Trước khi diễn ra chính thức Lễ hội Katê một ngày, đồng bào Chăm thực hiện nghi thức Lễ rước y trang của Nữ thần Pô Nưgar (còn gọi là Thần Mẹ xứ sở) do người dân tộc Raglai ở trên vùng núi cao xã Phước Hà, huyện Thuận Nam cất giữ, khi đến ngày thì mang xuống làng Hữu Đức, xã Phước Hữu, huyện Ninh Phước để trao cho đồng bào Chăm theo nghi thức của Lễ hội. Trước khi rước y trang lên tháp, đoàn người Raglai tập trung đông đủ, ông Camanei (ông từ giữ đền) dâng cúng lễ vật, gồm: trứng, rượu, trầu cau và xin phép thần được rước y trang về tháp để làm lễ. Vào khoảng buổi trưa cùng ngày, người Chăm làng Hữu Đức làm lễ đón y trang do người Raglai chuyển lại và để y trang của Nữ thần Pô Nưgar vào một ngôi đền gần tháp và thực hiện nghi thức Lễ mở cửa tháp, do một vị cả sư và ông từ trông coi tháp điều hành. Lễ vật gồm có rượu, trứng, trầu cau, nước tắm thần có pha trầm hương.... Trong không khí trang nghiêm, vị cả sư đọc mấy câu thơ trong kinh hành lễ: “Chúng con lấy nước từ sông lớn/ Chúng con đội về tháp tắm thần/ Thần là thần của trời đất/ Chúng con lấy những tấm khăn đẹp nhất/ Lau mồ hôi trên mình, tay chân của thần...”.  Ông từ cầm lọ nước tắm thần tạt lên tượng phù điêu Thần Siva trên vòm cửa chính của tháp. 

Tiếp đó, thầy kéo đàn Kanhi (giống đàn nhị của người Việt) và bà bóng tiến đến trước cửa tháp chính, ngồi bên tượng bò thần Nađin để hát lễ xin mở cửa tháp: “Hãy xông hương trầm bằng lửa thiêng/ Hương trầm của người trần dâng lễ/ Hương trầm bay toả ngát không gian/ Chúng con xin mở cửa tháp cúng thần”. Sau đó, bà bóng và ông từ bắt đầu mở cửa tháp trong khói hương trầm nghi ngút trước sự chăm chú của mọi người. 

Tiếp theo là Lễ tắm tượng thần, lễ này được diễn ra bên trong tháp. Lễ tắm tượng thần là một thủ tục linh thiêng, do ông cả sư, thầy cò ke, bà bóng, ông từ và một số tín đồ nhiệt thành thực hiện. Sau khi đọc các đoạn trong kinh hành lễ, ông từ cầm lọ nước tắm vẩy lên pho tượng đá, mọi người có mặt cùng tắm cho thần. Trong khi tắm, những tín đồ nhiệt thành lấy nước trên thân tượng thần bôi lên đầu, lên thân thể mình để cầu tài lộc, sức khỏe, may mắn... Tắm cho tượng thần xong là thực hiện Lễ mặc y phục cho tượng thần.

Đại lễ của Lễ hội Katê chính thức được tổ chức tại Tháp Pô Klong Garai, đó là khi tượng thần đã mặc trên mình bộ xiêm bào lộng lẫy, các lễ vật dâng cúng được bày trước bệ thờ. Phía ngoài chung quanh tháp, hàng nghìn đồng bào Chăm tề tựu cùng nhau dâng nhiều sản vật quý được làm và thu hoạch trong năm cũ để dâng lên các vị thần. Chủ trì buổi lễ và ban cúng lễ cùng hát lời mời các vị thần về dự lễ. Thầy cả sư đọc kinh cầu nguyện xin các thần về hưởng lễ và phù hộ độ trì cho con cháu làm ăn phát đạt trong năm mới. Kết thúc đại lễ bên trong Tháp Pokong Garai thì bên ngoài bắt đầu phần mở hội. Những điệu trống Ginăng, kèn Saranai đồng loạt vang lên, giữ nhịp cho các cô gái Chăm trong vũ điệu cuồng nhiệt, say sưa, hấp dẫn, thôi thúc mọi người. Không khí vui nhộn liên tục cho đến khi mặt trời khuất sau các dãy núi,...

Lễ hội Katê ở các làng Chăm tại Ninh Thuận diễn ra một hoặc có khi là vài ngày sau khi kết thúc lễ hội ở các tháp. Tại làng Hữu Đức, trước ngày hành lễ Katê, dân làng đã quét dọn đền miếu (mỗi làng Chăm thường thờ riêng một vị thần), chuẩn bị sân khấu, bãi chơi để tổ chức các hội thi dệt thổ cẩm Chăm, thi đội nước, kéo co… Những năm gần đây còn tổ chức cho thanh niên chơi bóng đá, bóng chuyền, mọi nhà đều sắp xếp, trang hoàng nhà cửa, mua sắm đồ ăn, thức uống... Nếu như Lễ hội Katê ở trên tháp nặng về phần lễ, thì lễ hội Katê ở làng lại nghiêng về phần hội.

Trong ngày hội Katê làng, sau khi chuẩn bị xong lễ vật, buổi sáng, mọi người làm lễ cúng Katê ở Nhà Làng để cầu mong thần phù hộ cho dân làng bình an, khoẻ mạnh và làm ăn phát đạt. Chủ lễ là chủ làng hoặc già làng có uy tín, tinh thông phong tục tập quán. Sau khi kết thúc phần lễ, tại các làng tổ chức nhiều hoạt động phần hội rất sôi nổi.

Khi Lễ Katê làng kết thúc thì Lễ Katê gia đình mới được bắt đầu. Tùy theo điều kiện, mỗi gia đình mua sắm các thứ để vui đón ngày Tết như Tết Nguyên đán của dân tộc Kinh. Khi cúng lễ ở mỗi nhà, mọi người trong gia đình phải có mặt đầy đủ để cầu mong tổ tiên thần linh phù hộ cho con cháu làm ăn phát đạt, tránh được rủi ro, gặp nhiều may mắn,... Đây cũng là dịp ông bà, cha mẹ giáo dục con cháu nhớ ơn công lao sinh thành, giáo dưỡng của ông bà, tổ tiên,... Sau khi cúng lễ xong, các gia đình đi thăm viếng người thân, bạn bè, chúc nhau một năm mới tốt lành.

Lễ hội Katê của đồng bào Chăm được xem là nơi hội tụ những tinh hoa văn hoá, sinh hoạt, tập tục, tín ngưỡng, kỹ thuật, mỹ thuật, tập quán thông qua các đồ cúng tế, y phục, nhạc cụ, những bản thánh ca, ca ngợi các vị tiên hiền có công với dân với nước, ca ngợi công việc đồng áng, mùa màng… Lễ hội là dịp để các chàng trai, cô gái Chăm phô diễn trước công chúng những điệu nhảy, bài ca, điệu kèn mang một phong cách độc đáo, riêng có của dân tộc Chăm, làm lay động lòng người. Âm thanh dìu dặt của kèn Samanai và nhịp thôi thúc của trống Ginăng đưa những người dự lễ lên đỉnh cao của sự thăng hoa, hoà vào điệu múa của các thiếu nữ Chăm như bay khắp cõi trời mơ.

Theo nhiều nhà nghiên cứu văn hóa Chăm, cộng đồng người Chăm ở Việt Namchịu ảnh hưởng nền văn hoá Ấn Độ, nhưng Lễ hội Katê lại biểu hiện một lối đi riêng, một thái độ tiếp thu văn hoá gắn với truyền thống văn hóa bản địa. Mặc dù trong tâm thức, người ta vẫn thờ cúng Thần Siva, nhưng cộng đồng người Chăm trên lãnh thổ Việt Nam còn coi trọng, tôn thờ những vị anh hùng dân tộc, kết hợp hài hoà giữa cái xưa và cái nay, cái quá khứ và cái hiện tại. Vì vậy mà các tháp Chăm, nơi hành lễ Katê đều gắn liền với tên của một vị có nhiều công lao với thần dân, được mọi người phong thành Thần và tên tháp thờ mang tên vị đó, như tháp Pô Klong Garai, Pô Rômê, Pô Nưgar... Đó chính là một điểm mấu chốt để nền văn hóa Chăm luôn được bảo tồn, diện mạo của Lễ hội Katê thêm phong phú, đa dạng. Lễ hội Katê chính là giây phút thiêng liêng của người con cháu đánh thức các tháp Chăm cổ kính bừng dậy, toả ra trăm sắc, ngàn hương, góp phần làm phong phú thêm cho vườn hoa văn hóa đặc sắc của các dân tộc Việt Nam. 

Nguyễn Trung

Nguồn quehuongonline.vn

http://quehuongonline.vn/ban-sac-van-hoa/le-hoi-kate--net-van-hoa-dac-sac-cua-dong-bao-cham-o-ninh-thuan-20180418152632533.htm