Bài viết của Nicolas Butylin

Tổng thống Nga Vladimir Putin luôn coi việc NATO mở rộng về phía Đông là một cái gai trong mắt. Ông yêu cầu tháo dỡ cơ sở hạ tầng quân sự phương Tây.

Những gì đang diễn ra trên thế giới hiện nay gần như không thể nắm bắt được. Tốc độ và quy mô của những biến động địa chính trị hiện tại khiến người ta phải kinh ngạc: chiến tranh ở Ukraine, chiến tranh ở Trung Đông, bất ổn địa chính trị ở khắp nơi, một tổng thống Mỹ khó đoán, một châu Âu yếu ớt. Hiếm có tuần nào mà bức tranh địa chính trị không thay đổi hoàn toàn. Những năm 2020 của thế kỷ 21 chắc chắn sẽ đi vào sách lịch sử.

Trong khi Mỹ và các đồng minh châu Âu liên tục điều chỉnh vị thế của họ trên bàn cờ thế giới, Điện Kremlin, dưới sự lãnh đạo của Putin, vẫn kiên định với những quan điểm vững chắc trong suốt ba năm qua. Lãnh đạo Nga – lấy cảm hứng từ triết lý Trung Hoa – đặt cược vào sự bền bỉ.

Sự kiên trì này không chỉ thể hiện sự kiên nhẫn chiến lược của Putin mà còn là tham vọng của ông trong việc định hình một trật tự thế giới mới, nơi Moscow được công nhận là một cường quốc ngang hàng với Bắc Kinh và Washington. Giống như Peter Đại đế hay Ivan Bạo chúa trước đây, Putin cũng muốn đi vào lịch sử.

Cũng giống như tại Yalta và Potsdam 80 năm trước, Putin muốn tạo ra những hình ảnh mang tính lịch sử: cân bằng trật tự mới với Tập Cận Bình và Donald Trump; tái đàm phán và điều chỉnh lại các mối quan hệ; thừa nhận “thực tế địa chính trị mới,” như cách Điện Kremlin thường đề cập.

Tầm nhìn của Putin: NATO rút lui khỏi Đông Âu

Cốt lõi trong tầm nhìn của Putin là yêu cầu NATO rút khỏi Đông Âu và thiết lập một cấu trúc an ninh toàn châu Âu phù hợp với lợi ích của Moscow. “Điều này đã nằm trên bàn của Mỹ và các đồng minh từ năm 2021,” một nguồn tin ngoại giao Nga tiết lộ với Berliner Zeitung.

Nhiều chuyên gia Nga xác nhận rằng Putin đã trình bày rõ quan điểm này trong các bài luận từ mùa hè năm 2021 và ngay trước Giáng sinh cùng năm. Theo Moscow, đến tháng 3 năm 2025, các mục tiêu địa chính trị cốt lõi của Nga vẫn không thay đổi – bất chấp hơn ba năm chiến tranh ở Ukraine và hàng trăm nghìn người thiệt mạng. Điện Kremlin luôn nói về “bức tranh lớn hơn,” về “bối cảnh rộng hơn.” Những tổn thất trong chiến tranh chỉ là vết xước đối với Nga. “Chúng tôi sẽ hồi phục,” họ nói. Ngược lại, Ukraine là nhiệm vụ lịch sử của cả một thế hệ – thế hệ Putin.

Quan điểm của Putin về Ukraine: Một phần của Nga

Vào ngày 12 tháng 7 năm 2021, khi Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đến Berlin để ăn tối với Thủ tướng Angela Merkel, chính phủ Nga đã công bố một bài luận của Putin trên trang web chính thức. Bài viết dài 7.000 từ mang tên “Về sự thống nhất lịch sử của người Nga và người Ukraine,” được phát hành bằng ba ngôn ngữ: Nga, Ukraine và Anh.

Trong đó, Putin lập luận rằng người Nga, người Ukraine và người Belarus là “một dân tộc,” có mối liên kết văn hóa chung từ thời Kiev Rus – mà ông coi là cái nôi của nền văn minh Đông Slav. Theo ông, Ukraine là một thực thể nhân tạo và phương Tây đang lợi dụng nó cho các trò chơi địa chính trị.

Các nhà lãnh đạo phương Tây phần lớn bỏ qua bài luận này. Nhiều nhà báo coi đó chỉ là quan điểm lỗi thời của một người mắc kẹt trong quá khứ Liên Xô.

Nhưng thông điệp không dừng lại ở đó. Đến tháng 12 năm 2021, Nga tiếp tục đưa ra hàng loạt yêu cầu với NATO nhằm đảm bảo lợi ích an ninh của Moscow và ngăn chặn sự mở rộng về phía Đông của liên minh quân sự này.

Putin yêu cầu đảm bảo bằng văn bản rằng NATO sẽ không kết nạp thêm thành viên mới, đặc biệt là Ukraine và Gruzia. Kremlin cũng kiên quyết phản đối mọi hoạt động quân sự của phương Tây tại Ukraine – bao gồm cả lực lượng gìn giữ hòa bình.

Tuy nhiên, Nga không chỉ muốn ngăn chặn việc mở rộng NATO mà còn yêu cầu NATO rút quân khỏi các quốc gia gia nhập liên minh sau năm 1997 – từ các nước Baltic, Ba Lan, Hungary đến Romania. Đặc biệt, Moscow muốn loại bỏ các hệ thống tên lửa và binh sĩ NATO khỏi khu vực này.

Mỹ và NATO đã bác bỏ những yêu cầu này. Tổng thư ký NATO khi đó, Jens Stoltenberg, gọi chúng là “không thể chấp nhận được.” Đối với giới lãnh đạo phương Tây, đây là một nỗ lực nhằm hạn chế quyền tự quyết của các nước Đông Âu.

Khi NATO từ chối nhượng bộ, Nga đã kích hoạt “bước tiếp theo” – mở cuộc xâm lược Ukraine vào tháng 2 năm 2022.

Đàm phán mới với Trump?

Sau hơn ba năm đối đầu, theo nhà sử học Alexei Gromyko, Moscow và Washington đang quay trở lại điểm xuất phát. Ông cho biết cả hai bên đang bắt đầu lại các cuộc đàm phán – dù là ở Riyadh, Istanbul hay Geneva – để thiết lập mối quan hệ song phương.

Theo Gromyko, đàm phán ban đầu sẽ tập trung vào các vấn đề như mở rộng số lượng nhân viên ngoại giao và đảm bảo quyền tự do đi lại cho các nhà ngoại giao. Nhưng đằng sau hậu trường, Điện Kremlin đang theo đuổi mục tiêu lớn hơn: chấm dứt các lệnh trừng phạt kinh tế, ký kết các hiệp ước kiểm soát vũ khí và giải trừ hạt nhân mới, hợp tác khai thác tài nguyên ở Bắc Cực và thậm chí hợp tác trong lĩnh vực không gian.

Ngoài ra, Nga muốn tái xác định phạm vi ảnh hưởng của mình ở Trung Đông và châu Phi. Các cơ quan tình báo Mỹ và Nga từng hợp tác trong cuộc chiến chống khủng bố vào đầu thế kỷ 21, và Moscow hy vọng sẽ khôi phục một số mối quan hệ như vậy.

Cả Nga và Mỹ đều có những tham vọng lớn, nhưng xung đột lợi ích giữa Washington và Moscow vẫn sẽ tiếp diễn. Điện Kremlin không vội vàng. Họ muốn một hiệp ước ràng buộc về mặt pháp lý, trong đó Ukraine không bao giờ được tuyên bố chủ quyền đối với Crimea hay Donbass nữa.

Châu Âu đứng bên lề?

Châu Âu có thể mất đi vị thế trong trật tự thế giới mới mà Moscow mong muốn. Theo Artem Sokolov từ Học viện Quan hệ Quốc tế Moscow (MGIMO), EU đang ngày càng suy yếu và các chính sách ngoại giao dựa trên giá trị của họ không còn phù hợp với bối cảnh địa chính trị hiện tại.

Điện Kremlin sẽ tập trung vào các cuộc đàm phán song phương với từng nước châu Âu – đàm phán riêng với Budapest, Bratislava, Vienna, hoặc thậm chí Berlin – thay vì làm việc với Brussels.

Gromyko chỉ trích phương Tây vẫn theo đuổi “chiến lược sai lầm” khi nghĩ rằng có thể đánh bại Nga trên chiến trường. Trong khi Mỹ có thể đang tìm kiếm một giải pháp hòa bình, thì châu Âu vẫn đang nghiêng về hướng quân sự hóa.

Vậy, trật tự thế giới mới sẽ ra sao? Tương lai vẫn chưa rõ ràng – nhưng một điều chắc chắn: Putin không muốn nhanh chóng ký kết một thỏa thuận hòa bình, mà muốn xây dựng một nền móng vững chắc cho một trật tự thế giới mới kéo dài hàng thập kỷ, thậm chí hàng thế kỷ.

NATO withdrawal: This is how Putin wants to rearrange the world