Nga và Mỹ xích lại gần nhau

Bài viết của Martin Schulze-Wessel

Đã có ai từng nghe thấy một sự nhạo báng kinh tởm và đầy cay độc nào đối với một quốc gia bị xâm lược sau Chủ nghĩa Quốc xã giống như cách Trump đang đối xử với Ukraine lúc này chưa? Hitler ít nhất cũng chỉ sỉ nhục các nạn nhân của chính cuộc xâm lược do ông ta tiến hành. Còn Trump lại đóng vai trò của bộ máy tuyên truyền Nga, gọi Tổng thống Zelensky là một “nhà độc tài”, buộc tội ông gây ra chiến tranh và đe dọa rằng Ukraine “sẽ sớm không còn đất nữa”. Việc Trump nhìn Ukraine bằng lăng kính của Putin không chỉ là một sự tự hạ nhục nền chính trị Mỹ mà có lẽ còn là một trường hợp độc nhất vô nhị trong lịch sử.

Tìm kiếm những điểm tương đồng trong lịch sử

Ngay sau khi Trump tuyên bố sẽ tìm cách thỏa thuận với Putin về Ukraine, các so sánh lịch sử đã ngay lập tức xuất hiện. Sự tương đồng với Hiệp định Munich năm 1938 về việc tách vùng Sudeten khỏi Tiệp Khắc là quá rõ ràng; khi đó, các cường quốc cũng đã áp đặt số phận lên một quốc gia dân chủ vốn có luật pháp quốc tế đứng về phía mình.

Trải nghiệm sự bất lực

Vào thời điểm đó, hai quốc gia Tây Âu - Pháp và Anh - cùng với Đức và Ý đã ký một hiệp ước đáng xấu hổ, qua đó tiếp tay cho Hitler mở rộng sang Đông Âu. Ngày nay, các quốc gia châu Âu thậm chí còn không có chỗ ngồi tại bàn đàm phán. Châu Âu đang trải nghiệm chính sự bất lực mà các nước Trung và Đông Âu đã nhiều lần đối mặt kể từ khi Ba Lan bị chia cắt, Hiệp ước Hitler-Stalin được ký kết, và Hội nghị Yalta diễn ra. Một lần nữa, một quốc gia Đông Trung Âu sẽ bị tổn thương khi Putin và Trump đạt thỏa thuận phân chia Ukraine.

Những cơn ác mộng của châu Âu

Hội nghị An ninh Munich và hậu quả của nó chỉ là một trong chuỗi những cơn ác mộng của châu Âu. Châu Âu đã và đang bị mắc kẹt giữa hai cường quốc - Nga và Mỹ - vốn có mối liên kết với lục địa này theo những cách khác nhau nhưng đều có nguồn gốc từ sự bành trướng thuộc địa.

Năm 1817, Napoleon dự đoán rằng trong vòng mười năm, châu Âu sẽ hoặc trở thành đất của Cossack hoặc hoàn toàn theo chủ nghĩa cộng hòa. Đến năm 1835, trong tập đầu tiên của tác phẩm Về nền dân chủ ở Mỹ, Alexis de Tocqueville không chỉ nhận ra xu hướng chuyên chế ở Mỹ mà còn dự báo sự suy yếu của châu Âu. Ông nhìn thấy Mỹ và Nga là hai dân tộc vĩ đại có sứ mệnh nắm giữ số phận thế giới, nhưng dựa trên hai nguyên tắc đối lập: tự do và nô dịch.

Sự bi quan về tương lai châu Âu trong thế kỷ 19 gắn liền với quan điểm cho rằng sự đối lập giữa Mỹ và Nga sẽ dẫn đến một cuộc đụng độ toàn cầu - điều đã trở thành hiện thực trong Chiến tranh Lạnh.

Một thế giới không có rạn nứt?

Sau năm 1989, ảo tưởng về một thế giới không có rạn nứt đã xuất hiện trong khoảng một thập kỷ, ít nhất là tại Bắc Bán Cầu. Liên Xô, cùng với 31 quốc gia châu Âu, Mỹ và Canada, đã ký Hiến chương Paris vào tháng 11 năm 1990, công nhận dân chủ là hình thức chính quyền hợp pháp duy nhất và đảm bảo quyền con người cũng như tự do cơ bản.

Tuy nhiên, sự đổ vỡ đã xảy ra khi chính sách đế quốc xét lại của Kremlin trở lại, từng bước khôi phục ảnh hưởng của Liên Xô trước đây.

Từ đầu, chủ nghĩa đế quốc mới của Nga đã có nền tảng tư tưởng bắt nguồn từ chính nước Nga: học thuyết La Mã thứ ba, được một tu sĩ Nga đề xuất vào thế kỷ 16, đã gán cho Moscow một sứ mệnh lịch sử toàn cầu. Trong khi đó, ý tưởng về “thế giới Nga” (Russkij Mir) kết hợp người Nga, Ukraine và Belarus thành một không gian văn minh riêng biệt. Vào những năm 1920, phong trào Á-Âu (Eurasianism) xuất hiện trong giới di cư Nga, tạo ra một học thuyết địa chính trị đối lập châu Âu-Á với Tây và Trung Âu, sau này là thế giới Đại Tây Dương.

Sự cô lập khỏi phương Tây

Những tư tưởng này, vốn được Putin khuyến khích, nhằm hợp thức hóa chính sách bành trướng của Nga. Chúng có cùng chức năng với hệ tư tưởng cộng sản thời Liên Xô, nhưng khác ở chỗ, chủ nghĩa cộng sản từng có thể tìm thấy điểm chung với tư duy chính trị phương Tây, dù cách diễn giải chủ nghĩa Marx có khác nhau. Trong khi đó, những lý thuyết văn minh mang tính dân tộc của Nga hiện tại lại cố ý tự cô lập khỏi phương Tây.

Ngoài ý thức hệ đế quốc của Nga với những mục tiêu xét lại, còn có một tư tưởng khác đang kết nối chính quyền với phần lớn dân chúng: đó là hệ tư tưởng về “giá trị gia đình truyền thống”, vốn thực chất là sự thù ghét đối với người đồng tính và chuyển giới. Ngày 17 tháng 11 năm 2023, Bộ Tư pháp Nga tuyên bố “phong trào LGBT quốc tế” - một thực thể không hề tồn tại trên thực tế - là một tổ chức cực đoan, khiến tình trạng pháp lý của cộng đồng LGBTQ+ ở Nga ngày càng trở nên bấp bênh. Điện Kremlin không chỉ đưa ra các đạo luật mà còn điều hướng truyền thông theo hướng bài trừ LGBT.

Con đường tới phương Tây

Khác với các lý thuyết văn minh Nga, tư tưởng “giá trị gia đình truyền thống” lại có một con đường dẫn tới phương Tây, đặc biệt là Mỹ. Ngay sau khi nhậm chức, Donald Trump đã ra tín hiệu muốn hạn chế quyền của người chuyển giới. Một trong những sắc lệnh đầu tiên của ông quy định rằng chỉ có hai giới tính. Chính sách của Trump, giống như Nga, nhằm làm cho cuộc sống của người chuyển giới trở nên khó khăn hơn.

Ở Nga, sự tước bỏ quyền lợi của cộng đồng LGBTQ+ còn được gắn với tuyên truyền địa chính trị. Châu Âu bị chế giễu là “Gayropa” trong các chiến dịch tuyên truyền của Nga. Nhưng có lẽ Mỹ sẽ không còn là mục tiêu của loại tuyên truyền này nữa.

Sự đồng điệu giữa Nga và Mỹ trong các vấn đề xã hội cũng có ảnh hưởng đến chính trị quốc tế. Trước đây, Mỹ là kẻ thù số một trong tuyên truyền Nga. Nhưng giờ đây, khi Trump tiếp cận Nga, Putin có thể tuyên bố rằng nước Mỹ dưới thời Trump đã trở nên gần gũi hơn với Nga.

Putin chưa đạt được bước đột phá trước Ukraine dù có ưu thế quân sự lớn, nhưng trên trường quốc tế, ông ta lại đang thành công với các ý tưởng trật tự của mình.

Liên minh mới giữa Washington và Moscow, được củng cố không chỉ bằng hệ tư tưởng “gia đình truyền thống” mà còn bởi các mô hình đế quốc và thực dân, đã đặt nền móng cho sự phản bội của Trump đối với Ukraine. Giữa trục Washington-Moscow mới, châu Âu trở nên mờ nhạt. Những cơn ác mộng tồi tệ nhất của thế kỷ 19 đang quay trở lại - nhưng theo một cách không ai ngờ tới.

Nguồn : Russland und Amerika nähern sich an: Willkommen in der Provinz