Bài viết của Simon Cleven 

Địa chấn chính trị tại Ukraine

Zelensky mở "hộp Pandora"

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đang đối mặt với làn sóng chỉ trích dữ dội sau khi ký ban hành một đạo luật gây tranh cãi nhằm tái cấu trúc các cơ quan chống tham nhũng quốc gia. Tối thứ Ba, ông ký một luật mới làm suy yếu nghiêm trọng tính độc lập của hai cơ quan chống tham nhũng chính: Cục Chống tham nhũng Quốc gia (NABU) và Văn phòng Công tố viên Chống tham nhũng Đặc biệt (SAPO).

Dù đang trong thời kỳ thiết quân luật, hàng ngàn người dân ở Kyiv, Lviv, Odessa và Dnipro đã xuống đường phản đối – lần đầu tiên kể từ khi Nga xâm lược Ukraine vào tháng 2/2022.

NABU và SAPO bị đưa dưới quyền Tổng công tố

Theo luật mới, cả NABU và SAPO sẽ bị đặt dưới quyền của Tổng công tố – người do Tổng thống Zelensky chỉ định. Các nhà phê bình cho rằng việc này khiến việc điều tra các quan chức cấp cao trở nên bất khả thi nếu không có sự chấp thuận của tổng thống – điều đi ngược lại cam kết chống tham nhũng khi ông Zelensky đắc cử năm 2019.

Zelensky: "Phải loại bỏ ảnh hưởng từ Nga"

Tổng thống Zelensky phản bác, cho rằng các cơ quan chống tham nhũng đang bị ảnh hưởng bởi Nga. "Hệ thống chống tham nhũng sẽ hoạt động – nhưng không thể có ảnh hưởng từ Nga", ông tuyên bố. Ông cũng chỉ trích NABU và SAPO kém hiệu quả, đồng thời cam kết người vi phạm pháp luật sẽ bị xử lý.

Các cuộc đột kích, bắt giữ và lo ngại từ phương Tây

Trong những tuần gần đây, nhiều sự kiện chấn động đã xảy ra:

• NABU liệt kê cựu Phó Thủ tướng Oleksiy Chernyshov là nghi phạm trong một vụ tham nhũng quy mô lớn, gây thất thoát khoảng 20,5 triệu euro. Ông Chernyshov là người thân cận của Zelensky.

• Người đứng đầu tổ chức xã hội dân sự Trung tâm Hành động Chống tham nhũng, Vitalij Shabunin, bị truy tố – bị cho là trả đũa vì ông đấu tranh chống tham nhũng.

• Cơ quan an ninh SBU đã đột kích vào 80 địa điểm liên quan đến NABU, bắt giữ một số nhân viên với cáo buộc liên quan đến Nga.

NABU phản đối dữ dội, cho rằng các cuộc đột kích sử dụng vũ lực, không có lệnh tòa và là hành vi vi phạm pháp luật. Các nước G7 bày tỏ lo ngại trong một tuyên bố chung, nhấn mạnh tầm quan trọng của sự minh bạch và các tổ chức độc lập trong cuộc chiến chống tham nhũng ở Ukraine.

Quy trình lập pháp bị chỉ trích – EU cảnh báo

Dự luật được thông qua nhanh chóng tại quốc hội Ukraine vào thứ Ba, chỉ với vài giờ thảo luận và thay đổi vào phút chót. 263 nghị sĩ – chủ yếu từ đảng cầm quyền "Người phục vụ nhân dân" – đã bỏ phiếu tán thành.

Sau khi được ký thành luật, Giám đốc NABU Semen Kryvonos tuyên bố: “Với luật mới, hai cơ quan độc lập nay sẽ hoàn toàn phụ thuộc.”

EU lập tức phản ứng. Ủy viên EU về mở rộng, Marta Kos, gọi đây là một "bước lùi nghiêm trọng" và nhấn mạnh: Pháp quyền là cốt lõi trong đàm phán gia nhập EU.

Hồi tưởng Maidan – Lo sợ tái lập chế độ độc tài

NABU và SAPO vốn là thành quả của cuộc Cách mạng Maidan 2014, khi người dân lật đổ tổng thống thân Nga Yanukovych sau các cuộc biểu tình đẫm máu. Người biểu tình ở Kiev hôm thứ Ba mang theo quốc kỳ và khẩu hiệu, so sánh tình hình hiện tại với "ngày 16 tháng 1 năm 2014" – khi luật độc tài được ban hành để dập tắt biểu tình.

Báo chí trong nước: “Nước cờ tệ của chính phủ Zelensky”

Nhà báo Denis Trubetskoy tại Kiev phê bình cách luật mới được thông qua: “Vội vã, thiếu minh bạch, thay đổi nội dung vào phút chót.” Ông nghi ngờ rằng động thái này có thể liên quan đến việc chuyển giao quyền lực tại Mỹ vào tháng 1 tới, khi chính quyền Trump (nếu đắc cử) có thể ít quan tâm đến chống tham nhũng ở Ukraine hơn chính quyền Biden.

Tuy nhiên, Trubetskoy cũng cho rằng phản ứng xã hội có thể bị phóng đại. “Cuộc khảo sát mới nhất cho thấy 62% người dân không tin tưởng NABU và SAPO – không có nhiều người sẵn sàng xuống đường vì vấn đề này.”

Kết luận

Dù Zelensky có thể chưa đối mặt với nguy cơ mất quyền lực ngay lập tức, nhưng đạo luật này là một bước ngoặt quan trọng, có thể làm suy yếu cuộc chiến chống tham nhũng, gây tổn hại hình ảnh quốc tế của Ukraine và cản trở con đường gia nhập EU. Trong bối cảnh chiến tranh và viện trợ quốc tế còn phụ thuộc vào niềm tin, nước cờ của Zelensky đang bị đặt dấu hỏi lớn.

Ukraine: Zelensky signs anti-corruption law – protests in Kiev