(HNMCT) - Làng Nhuận Trạch (xã Vạn Thắng, huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội) xưa có tên là làng Mơ Chùa, là một vùng đất cổ. Theo kết quả khảo cổ học năm 1973, tại đây có di chỉ khảo cổ Phùng Nguyên (2.000 - 1.500 trước Công nguyên) tại Gò Hện với nhiều di vật quý. Thêm những minh chứng lịch sử là cây thị ngàn tuổi và ngôi đền cổ đã làm cho nơi đây trở thành một địa chỉ du lịch hấp dẫn.

Ngôi đền cổ và cây nghìn tuổi

Đền Nhuận Trạch (còn gọi là đền thờ Đức Thượng đẳng) tọa lạc trên một khoảng đất rộng hình bát úp, nằm ở giữa làng, trong một không gian thoáng rộng. Phía trước đền có hồ nước, ở phía bên trái là ngôi chùa cổ, còn ở phía bên phải là một cây thị cổ thụ cành lá tươi xanh, biểu tượng cho sức sống và khát vọng vươn lên của một làng quê.

Đền Nhuận Trạch có kết cấu dạng “tiền nhất, hậu đinh” (phía trước hình chữ “nhất” - nhà ngang, phía sau hình chữ “đinh” - hình chuôi vồ), gồm các hạng mục: Cổng, sân, tiền tế, trung tế và hậu cung. Tiền tế là ngôi nhà ngang, gồm 3 gian 2 dĩ. Trung tế và hậu cung gắn kết với nhau theo hình chuôi vồ. Tất cả các hạng mục gỗ đều thiên về bào trơn, đóng bén, đảm bảo sự bền chắc; là dấu ấn tu tạo theo kiến trúc thời Nguyễn (1802 - 1945). Trong đền còn lưu giữ được nhiều di vật quý như: Long ngai, kiệu rước, bia đá... Đáng chú ý nhất là các pho tượng phật được tạo tác tỉ mỉ theo phong cách đặc tả, rất sống động.

Theo tư liệu lưu giữ tại địa phương, đền Nhuận Trạch thờ Thành hoàng làng là Linh Lang Đại vương, một hoàng tử thời nhà Lý, người có công đầu trong việc đánh đuổi giặc từ phương Bắc xuống. Đền còn thờ ông tổ lập làng (húy là Nguyễn Thành Công) và phối thờ bà hậu làng (húy là Nguyễn Thị Hiền).

Bên cạnh ngôi đền là cây thị cổ thụ. Cây cao trên 32m, chu vi thân cây hơn 12,5m, đường kính thân 3,9m. Trải qua mưa nắng cả nghìn năm mà vẫn tươi tốt, cây thị khép tán trông như hình con voi khổng lồ, bao trùm lên ngôi đền cổ, tạo nên một không gian cổ kính, thanh bình. Người dân Nhuận Trạch coi cây thị là “vật báu” của làng, đã cùng nhau bảo vệ, chăm sóc cho cây cổ thụ và ngôi đền cổ được trường tồn.

Cây thị cổ thụ ở làng Nhuận Trạch được coi như minh chứng lịch sử giá trị. Theo ông Đào Chí Ngụ, người làng Nhuận Trạch, thành viên Câu lạc bộ Văn nghệ sĩ xứ Đoài, có những câu chuyện rất lạ kỳ về cây thị và ngôi đền. Tháng 6-1954, máy bay của thực dân Pháp ném bom xuống làng đã phá sập ngôi đình làng nhưng cây thị và ngôi đền gần đó lại không hề suy suyển.

Trong suốt những năm kháng chiến chống Mỹ cũng vậy, cây thị và ngôi đền không chỉ đứng vững mà còn là nơi ẩn trú của một số đơn vị thuộc Trung đoàn 1506 (Bộ Tư lệnh công binh) và Sư đoàn 305. Chính vì thế, cây thị cổ thụ được coi là biểu tượng về sức mạnh, sự trường tồn của con người và vạn vật ở nơi đất lành, thành điểm tựa về tinh thần cho cộng đồng dân cư cùng động viên nhau vượt qua khó khăn để bám trụ và phát triển.

Năm 2011, cây thị cổ thụ bên đền Nhuận Trạch được Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam công nhận là Cây di sản Việt Nam nhằm mục đích bảo tồn đa dạng sinh học. Ngày 1-2-2016, đền Nhuận Trạch được UBND thành phố Hà Nội xếp hạng di tích lịch sử - kiến trúc nghệ thuật.

Quảng bá hình ảnh phục vụ phát triển du lịch

Về làng Nhuận Trạch, ngoài việc thăm thú cảnh quan làng quê, các di tích lịch sử, văn hóa, du khách còn có thể được dự các lễ tiết diễn ra trong nhiều tháng và dự hội làng. Đó là ngày lễ ở đền vào Rằm tháng Giêng là ngày mở hòm rước sắc (trước kia có tổ chức rước kiệu). Ngày mùng 10 tháng Hai có lễ tưởng nhớ ngày hóa của Thành hoàng làng. Ngày Rằm tháng Hai có lễ “cầu đinh” (trước kia, các gia đình hiếm muộn ra cầu con, các gia đình báo cáo về số “đinh” của gia đình). Ngày mùng Một tháng Sáu có lễ cầu mưa thuận, gió hòa. Ngày mùng Một tháng Bảy có lễ thượng điền.

Lễ hội của làng trước kia diễn ra vào ngày 12 tháng Tám nhân ngày sinh của Thành hoàng làng nhưng từ năm 2015 thì ấn định tổ chức vào ngày 13 tháng Chạp, cùng ngày tổ chức lễ ở đền Voi Phục (phường Ngọc Khánh, quận Ba Đình, Hà Nội), nơi thờ chính của Linh Lang Đại vương. Từ buổi sáng ngày 12 tháng Chạp làng đã tiến hành phong cờ, nổi trống và cáo tế, buổi tối thì từ đầu giờ Tý (23h), dâng lễ gồm bánh kẹo, oản quả để xin phép Thành hoàng làm lễ mộc dục (lau ban thờ Thành hoàng).

Từ xưa đến nay, nghi thức này vẫn được thực hiện rất nghiêm cẩn. Những người trực tiếp thực hiện lễ mộc dục là thủ từ và hai cụ cao tuổi với điều kiện vợ chồng còn song toàn, có cả con trai và con gái, không vướng bụi (việc tang). Ngày 13 tháng Chạp là chính hội. Buổi sáng, ban khánh tiết dâng 6 mâm lễ vật lên ban thờ thành hoàng làng (ở thượng điện), hậu cung, trung điện, ban thờ ông tổ làng, bà hậu và ở hậu cung đình làng. Tiếp đó, thủ từ vào làm lễ và đọc văn tế. Buổi chiều, làm lễ hóa vàng, hạ cờ và kết thúc lễ hội.

Các lễ tiết trong năm và hội làng Nhuận Trạch được toàn thể dân làng và vùng lân cận tham dự rất đông. Tuy nhiên, ngoài vào thời điểm đó thì số lượng du khách về thăm làng không nhiều, trong khi làng có nhiều di sản văn hóa quý giá và có Cây di sản. Theo ông Đào Chí Ngụ thì đó là một điều cần khắc phục để khai thác tiềm năng du lịch của vùng đất cổ Mơ Chùa, nay là làng Nhuận Trạch trên đường phát triển. Công tác quảng bá hình ảnh của địa phương cần được chú trọng để mở ra một điểm du lịch hấp dẫn ở vùng núi Tản.

Tất nhiên, riêng địa phương thì không thể làm được việc này mà cần có sự quan tâm của ngành văn hóa, du lịch và của chính quyền các cấp. Một trong những việc nên sớm thực hiện là kết nối Nhuận Trạch với các điểm du lịch ở huyện Ba Vì để du khách có một tour hấp dẫn, có thể chiêm ngưỡng các Cây di sản, tham quan, tìm hiểu các di tích lịch sử - văn hóa trong vùng... Cùng với đó, còn rất nhiều việc phải tiến hành là bổ sung hồ sơ, lập văn bản thuyết minh và bố trí nhân sự thuyết minh về các di tích và Cây di sản.