Trong hầm mộ, các xác ướp được đặt theo tư thế ngồi, đặc biệt, phần xương hàm khiến chúng trông như đang cười.

Đó là nghĩa trang Chauchilla nằm giữa sa mạc phía đông nam thành phố Nasca, Peru. Nơi đây, những xác ướp của các thổ dân thuộc nền văn hóa Ica-Chincha cách đây 1.000 năm được an táng cùng nhiều trang sức bằng vàng và đồ gốm.

Nghĩa trang này ra đời vào khoảng thế k thứ 9 nhưng chỉ được phát hiện vào những năm 1920. Chauchilla từng được mệnh danh là "thung lũng chết" bởi nó tràn ngập những vụ cướp bóc và giết người man rợ như trong truyện cổ "Nghìn lẻ một đêm".

Ngày nay, nếu muốn tới đây, bạn phải chi trả khoảng 20 USD (khoảng 400.000 đồng) cho tour tham quan Chauchilla kéo dài chừng ba tiếng.

Hầu hết hài cốt ở nghĩa trang đều được đặt trong hố và ở tư thế ngồi dựa lưng. Các nhà khoa học lý giải rằng, đó có thể là do một tập quán chôn cất mai táng của thổ dân xưa.

Khí hậu khô, nóng cùng cách thức ướp người chết bằng một lớp nhựa thông, quấn trong vải bông dệt, sau đó an táng dưới hầm mộ xây từ gạch bùn đã hạn chế hoạt động của vi khuẩn, tránh cho xác bị phân rã.

Bởi vậy, tóc của họ, nhất là những người tù trưởng của bộ tộc vẫn còn rất nhiều, và... mềm nữa. Đặc biệt, nhiều hài cốt ở đây có xương quai hàm mở như nở một nụ cười khó hiểu.

Các nhà khảo cổ cũng nhận ra mái tóc của xác ướp vẫn còn nguyên vẹn với thời gian.

Do tục lệ đặt trang sức vàng theo người chết, nghĩa trang Chauchilla đã nằm trong tầm ngắm của những kẻ trộm mộ. Hoạt động trộm mộ đã tác động nghiêm trọng tới Chauchilla trước khi nó được chính quyền Peru bảo vệ.

Theo những giám định địa chất thì đây là nghĩa trang của nền văn minh Nazca, phát triển mạnh từ năm 100 đến 800, nhưng khu nghĩa trang này thậm chí có lịch sử lâu hơn thế. Nazca từng sản sinh ra những nghề thủ công tuyệt vời như làm gốm, dệt may và tạo nên những kì tích về kĩ thuật, chẳng hạn như ống dẫn nước ngầm của họ vẫn hoạt động đến ngày nay.

Thế nhưng Nazca cũng là một nền văn hóa mang màu sắc... rợn người. Ở nghĩa trang Chauchilla, giới khảo cổ còn phát hiện những đầu lâu vốn bị chặt khỏi cơ thể hay những bộ phận bị tách rời.

Nền văn hóa Nazca không chỉ khiến ta kinh ngạc bởi nghĩa trang Chauchilla mà còn bởi hàng trăm hình họa chim, thú trên mặt đất và có thể nhìn thấy từ trên cao.

Ngày nay, người dân địa phương thường kể lại những câu chuyện về các đốm sáng lập lòe và vật thể di động tại nghĩa trang hàng đêm. Họ cũng truyền tụng những câu chuyện về lời nguyền dành cho những kẻ cướp mộ nơi đây.