Nhân Kỷ niệm 100 năm ngày sinh nhà thơ, nhà văn, 

PGS-TS NGUYỄN HỮU SƠN

         (Phó viện trưởng Viện văn học Việt Nam) 

Năm sinh: 1959

Học hàm: Phó giáo sư

Học vị: Tiến sỹ

Nơi công tác: Viện Văn học, Viện KHXH Việt Nam

* SÁCH ĐÃ XUẤT BẢN:

1. Về con người cá nhân trong văn học cổ Việt Nam, NXB. Giáo dục, 1997
2. Nguyễn Trãi - Về tác gia và tác phẩm, NXB. Giáo dục, 1998.
3. Nguyễn Du - Về tác gia và tác phẩm, NXB. Giáo dục, 1998.
4. Nguyễn Khuyến - Về tác gia và tác phẩm, NXB. Giáo dục, 1998.
5. Hồ Xuân Hương - Về tác gia và tác phẩm, NXB. Giáo dục, 2001.
6. Trần Tế Xương - Về tác gia và tác phẩm, NXB. Giáo dục,2001.
7. Hợp tuyển văn học trung đại Việt Nam (Thế kỷ X - XIX) - Tập 1, NXB. Giáo dục, 2004
8. Hợp tuyển văn học trung đại Việt Nam (Thế kỷ X - XIX) - Tập 2, NXB. Giáo dục, 2007
9. Cao Bá Quát - Về tác gia và tác phẩm, NXB. Giáo dục, 2006
10. Phân tích, bình giảng Ngữ văn 10 - Nâng cao, NXB. Giáo dục, 2006.
11. Những vấn đề lí thuyết và lịch sử văn học, NXB. Giáo dục, 2006.
12. Tài liệu chủ đề tự chọn bám sát chương trình Nâng cao Ngữ văn 10, NXB. Giáo dục, 2006
13. Điển tích văn học trong nhà trường, NXB. Giáo dục, 2007

Nhà thơ, nhà văn, nhà hoạt động sân khấu Trần Huyền Trân (1913-1989) từng sớm có thơ đăng trên các báo Phụ nữ thời đàm, Bắc Hà, Ngọ báo, Tiểu thuyết thứ Bảy, Ích hữu, Tao đàn tạp chí, Phổ thông bán nguyệt san… Mặc dù chưa có tập in riêng nhưng thơ Trần Huyền Trân thể hiện rõ một phong cách, một tiếng nói trữ tình đáng chú ý giữa phong trào thơ mới 1932-1945. Tính đến nay bước đầu chúng tôi mới biết đến bài viết của các tác giả như Mộc Khuê Kiều Thanh Quế, Hoài Thanh - Hoài Chân viết về thơ Trần Huyền Trân ngay từ trước 1945…

Trong công trình Ba mươi năm văn học (NXB Tân Việt, H., 1941), có ý nghĩa tổng kết một giai đoạn văn học, nhà phê bình Mộc Khuê Kiều Thanh Quế (1913-1947) xác định:

… “Trong làng thơ cũ, có kẻ nổi lên phản kháng…

Rồi thơ mới, thơ cũ xung đột nhau!...

Làng thơ mới (mới lẫn cũ) của văn học quốc ngữ trong vòng mười năm nay đếm được […]. Ngoài ra, văn học quốc ngữ còn đếm được nhiều thi sĩ tuy chưa có tác phẩm ra đời, nhưng tài năng đã phát huy rõ rệt trên các báo chí:

–  J. Leiba Thanh Tùng Tử (1912-1941) với những vần diễm ảo bắt nguồn trong quá khứ;

–  Tchya với những vần cao siêu đầy tư tưởng;

–  Thái Can, Thâm Tâm, Trần Huyền Trân với những vần cổ kính;

–  Phan Khắc Khoan với những “vần Huy Thông” rất trầm hùng.

– Nguyễn Xuân Huy với những vần dìu dịu như “một buổi chiều Xuân Diệu”...

Trong bộ sách đại thành Thi nhân Việtt Nam (Nguyễn Đức Phiên Xb, Huế, 1942), hai nhà phê bình Hoài Thanh – Hoài Chân đã biệt đãi và trân trọng vinh danh tiếng thơ Trần Huyền Trân:

“Sinh ngày 13 septembre 1913 ở Hà Nội. Tự học ở Hà Nội.

Hiện viết giúp: Tiểu thuyết thứ Bảy, Truyền bá, Phổ thông bán nguyệt san.

Viết đến đây tôi đã định khép cửa lại, dầu có thiên tài đến gõ cũng không mở. Thế mà lại phải mở cửa để đón một nhà thơ nữa: Trần Huyền Trân. Trần Huyền Trân, con người có tên lạ ấy, không phải là một thiên tài. Nhưng tôi ưa những vần thơ hiền lành và ít nói yêu đương.

Cũng có lần thi nhân tả tình tương tư:

Xa nhau gió ít lạnh nhiều,

Lửa khuya tàn chậm, mưa chiều đổ nhanh.

Nhưng thường thì Huyền Trân tìm thi hứng, hoặc trong những cảnh đời buồn bã như cảnh đời cùng của thi sĩ Tản Đà:

Có đàn con trẻ nheo nheo,

Có dăm món nợ eo sèo bên tai.

Chừng lâu rượu chẳng về chai,

Nhện dăng giá bút một vài đường tơ.

Nghiên son lớp lớp bụi mờ,

Mọt ôn tờ lại từng từ cổ thi.

hoặc trong cảnh đồng quê:

Mặt trời say rượu tắm ven đông

Nước thẹn bâng khuâng ửng má hồng.

Bầy sẻ đâu về cười khúc khích

Rủ nhau lúa chín trộm vài bông.

Đồng quê của Huyền Trân đã mất hết vẻ quê mùa. Nó làm duyên làm dáng như một cô gái thành thị.

Huyền Trân ưa nhất là nói tình mẹ con.

Người gợi cái hình ảnh Phạm Ngũ Lão sau khi dẹp giặc Nguyên. Đêm ấy tiệc khao quân vừa tan. Ai nấy đều yên ngủ. Cho đến chiến mã cũng:

Đuôi mừng phủi sạch bụi binh đao.

Giữa lúc ấy Phạm Ngũ Lão một mình ngồi trong trướng, lòng băn khoăn nhớ mẹ:

Binh thư ngừng giở, bào quên cởi,

Đèn nhớ mong ai bấc lụi dần.

Thế rồi tướng quân quất ngựa tìm về chốn:

Nằm ôm gốc gạo lều dăm mái

Cánh liếp che sương hé đợi chờ.

Than ôi! Tướng quân về tới nơi thì mẹ già không còn nữa.

Thơ Huyền Trân không xuất sắc lắm. Nhưng sau khi đọc hoài những câu rặt anh anh em em tôi đã tìm thấy ở đây cái thú của người đi đổi gió”.

Rồi hai năm sau, trong bài điểm sách Nhân đọc Thi nhân Việt Nam của Hoài Thanh – Hoài Chân trên Tạp chí Tri tân (số 134, tháng 3-1944), nhà phê bình xuất sắc phương Nam Kiều Thanh Quế đã nhìn nhận hình thức nghệ thuật câu thơ Trần Huyền Trân trong tương quan thơ Bích Khê, Hàn Mawejc Tử và đi sâu phân tích và so sánh ngôn từ nghệ thuật thơ Trần Huyền Trân với thơ Pháp:

“Đến Bích Khuê mà Hàn Mặc Tử hết lời khen tặng trong bài tựa tập Tinh huyết, tôi rất lấy làm lạ sao tác giả Thi nhân Việt Nam, đã viết được những trang thật giá trị (Xem “Một thời đại trong thi ca” trong Thi nhân Việt Nam, tr.9-55), lại cũng thiếu sáng suốt như Hàn Mặc Tử mà bảo rằng: “Tôi đã gặp trong Tinh huyết (của Bích Khê) những câu hay vào bậc nhất trong thơ Việt Nam.

Ô! hay buồn vương cây ngô đồng,

Vàng rơi! Vàng rơi: Thu mênh mông

Hai câu ấy có hay vào bậc nhất không, khỏi nói tất ai cũng biết nó may ra chỉ đọc nghe được mà thôi.

Đã hết đâu! Đối với bài Duy tân tác giả Thi nhân Việt Nam, còn dám bảo: “Tôi đã đọc không biết mấy chục lần bài Duy tân. Tôi thấy trong đó những câu thật đẹp”.

Xin tìm một vài câu thật đẹp ấy:

… Vì hình dung những sắc mát non tơ,

Như mặt trời lọc qua khóm liễu, một

Hoàng hôn…

Trong ba câu thơ ấy, tôi thấy Bích Khê làm một cái liên cước (enjambement) sai luật thơ Pháp.

Theo luật thơ Pháp, phàm muốn làm liên cước, người ta chỉ được phép nối liền câu thơ trên với câu dưới bằng một động từ (verbe) với một túc từ (conplément), hay bằng một chủ từ (sujet) với một động từ, như trong hai câu thơ này của Trần Huyền Trân:

Tôi nghe xa lắm làn mây trắng

Rời bóng kinh thành lững thững đi.

                                                     (Giao thừa)

Cái liên cước của Bích Khê lại nối liền một quán từ (article) với một danh từ (nom): chữ một trong câu thứ hai là quán từ nối liền với hoàng hôn trong câu kế là danh từ. Rõ ràng Bích Khê không hiểu luật thơ!

Thơ của Bích Khê, Hàn Mặc Tử đầy tưởng tượng. Nhưng các hình tượng, do óc tưởng tượng của hai ông tạo ra, rời rạc, vấp váp và rơi như lá vàng buổi chiều thu!”…

Đến đây xin nói thêm, đương thời phong trào Thơ mới (1932-1945), Trần Huyền Trân còn viết tới bốn tiểu thuyết nữa. Diệu Anh Đinh Gia Trinh trong bài Những hoạt động văn chương Việt Nam trong năm qua (Thanh nghị, số 10, tháng 3-1942) đã điểm danh: “Làm sống lại tâm hồn những thời xưa và phân tích những cảm xúc và trạng thái tâm lý khéo léo thì có mấy nhà văn thuộc về một văn đoàn khác: ông Lưu Trọng Lư, ông Trần Huyền Trân và ông Nguyễn Xuân Huy. Hai ông Lư và Huy trong năm nay không sản xuất mấy. Tác phẩm xuất bản gần đây của ông Trần Huyền Trân là quyển Tâm sự người kỹ nữ đã được nhiều độc giả chú ý”…

Trở lên là việc giới thiệu một vài nhận xét của người đương thời phong trào Thơ mới về thơ Trần Huyền Trân. Chúng tôi chủ ý chỉ tìm hiểu ý kiến của những người sống đồng thời với thời Thơ mới bàn về thơ Trần Huyền Trân bởi thấy rằng đó là nhận xét của người trong cuộc, trong khí quyển một thời, khi mà những đánh giá của họ còn trực diện, trực giác, tươi mới, chưa bị pha phách bởi những quan niệm thiên kiến ngoài văn chương hoặc do sự gián cách bởi thời gian như không ít trang bình luận, đánh giá ở giai đoạn sau này. Sau Cách mạng tháng Tám 1945, cũng như nhiều tác gia Thơ mới khác, thơ Trần Huyền Trân cũng chuyển chuyển giọng nhập cuộc đời sống xã hội theo một lối khác và giới nghiên cứu, phê bình cũng xét đoán thơ ông theo những cung cách, tiêu chí và thước đo khác trước.

Một số hình ảnh của buổi Hội thảo (PGS-TS Vũ Nho)