Ảnh minh họa - Internet

(Gầu Ua nhéng-Gâux Uô nhangs)

Tiếng hát phong tục dân tộc H'Mông

English Songs to mark-ethnic Hmong

Một tối mùa thu Hà Nội đến thăm bác Trần Lê Văn, nhà thơ kể rằng: Trong một lần tiếp một nữ thi sĩ Pháp, bà ta có hỏi:"Cái gì sâu sắc nhất trong thơ Việt Nam?". Nhà thơ Trần Lê Văn đọc một đoạn "Tiếng hát làm dâu"(dân tộc H'Mông ở Việt Nam) cho bà ta nghe(dịch ra tiếng Pháp), bà ta thốt lên:"Chưa được nghe một áng thơ nào nói về thân phận con người ( phụ nữ) sâu sắc như thế!". Nguyễn Khôi tìm đọc, cũng một ý nghĩ như thế và chuyển ngữ sang thơ Việt để bạn đọc các dân tộc anh em cùng thưởng thức.

            Xin cảm ơn bác Trần Lê Văn đã cho tôi một động lực để làm công việc này.

Nguyễn Khôi

Trại Hào Nam ( Hà Nội), 30-10-1996

1.Mùa xuân tới ra mùa sấm mới

Khắp núi rừng chim nói ve ran ;

Vàng Anh cất tiếng nỉ non,

Năm nay em phải đi LÀM DÂU xa.

5. Như con trâu nặng nề đeo ách,

Như thân trâu măng buộc cọc tre ;

Kéo cày từ sớm đến khuya,

Phận làm dâu chẳng có mùa nghỉ ngơi.

Chỉ có thác: ve trời lột xác,

10. Chết đi thì thoát ách trâu măng.

Xác ve mình nhẹ lâng lâng,

Trâu măng tuột sẹo tâng tâng băng rừng.

Cái suốt kêu vì guồng không hợp,

Cái suốt kêu bởi tuột khỏi chân

15. Vợ chồng e chẳng chung chăn,

Nhà không chung mái lệ thầm đêm đêm.

II

Em đang ở nhà em không biết

Nhà trai sang la liệt dù, ô

Dù, ô đã ngoắc cột nhà

20. Thế là thành vợ, thế là làm dâu.

Hẹn ba ngày, ba đầu gà trống

Mẹ bảo em : Cơm sớm rồi đi

Em rằng : con chẳng thiết chi

Không đi đâu cả, cơm thì không ăn.

25. Mẹ bảo : đã nhận tiền của họ,

Mày không đi cha sả thịt mày

Đã xơi cơm rượu nhà người,

Không đi, cha sẽ cầm roi đuổi mày !

Chiếc roi đồng ngang trời vun vút,

30. Đuổi con đi để được bạc tiền ;

Con đi cha mẹ lại buồn,

Cha sầu mẹ thảm nhớ thương con hoài.

Con có đi chẳng ngoài mười tháng

Mượn cành cây buộc đoạn dây treo

35. Đi đây, chào nhé bản Mèo,

Đi đây hết khổ sớm chiều làm dâu.

Say một giấc còn đâu đau đớn

Thịt nát tan, máu vón không tan,

Máu đầm nếp váy tím thâm,

40. Để xem sinh gái đau lòng nào hơn ?

III

Cha mẹ em nuôi em được mấy

Mới làm thân con gái biết chi

Gái tơ còn chửa đến thì

Đã người mai mối xin về làm dâu.

45. Cha mẹ dỗ em đâu có thuận

Họ hàng khuyên em vẫn chẳng ưng ;

Mọi người bàn gả đến cùng,

Thịt gà đã tính, ngày mừng đã lo.

Váy áo em vẫn chưa kịp sắm,

50. Rượu thịt đà khiêng đến đầy sân

Em còn chưa sắm vạt, khăn

 "Rằng năm nay tốt" thì thầm họ trao.

Thịt rượu đã treo vào cột bếp

Người hả hê vợ đẹp, dâu ngoan

55. Ba ngày họ hát họ ăn

Ba ngày em nhịn, âm thầm buồn lo.

Trời sắp sáng, khách vừa tan rượu

Mẹ giục em mau dậy "đưa dâu''

- Nước đây rửa mặt, chải đầu

60. Cơm đây ăn để về mau nhà người.

Em rằng : Con không xơi, không bước

Rượu thịt ai đã chuốc thì đi

Mẹ kêu sao nói lạ kỳ

Chị Nùng, cô Hán cũng về làm dâu.

65. Em cãi lại : bằng đâu cô Hán,

Biết đi qua chín tám cao sơn

Chị Nùng cách chín tám rừng,

Có đâu khổ nhục như con lấy chồng !

Thôi con ơi, ăn cơm kẻo muộn

70. Mẹ sẽ cho anh lớn tiễn chân

Em đành nuốt vội lưng cơm

Lệ tuôn chào mẹ lên đường làm dâu

Đám cưới đi trước sau vui vẻ

Đến giữa đường họ nghỉ ăn trưa ;

75. Không ăn, em xúc vài thìa,

Khấn thần núi đến độ trì cho em.

Hoạ mi nhặt cơm liền ca tiễn

Khướu nhặt ăn, khướu đến hót đưa

Qua sông thì phải luỵ đò

80. Sang ngang nào biết bến bờ ai thương ?

Chẳng biết bố mẹ chồng thương, ghét ?

Anh trai về mình biết hỏi ai ?

Trở vào trong bếp, nghẹn lời

Như mưa đổ thác lệ thời chứa chan.

IV

85. Mẹ sinh em phận làm con gái

Phải LÃO ĐEN mối lái buộc duyên

Mẹ cha em nghĩ cũng phiền

Những vờ nhổ tỏi, sang bên gọi làng.

Hàng xóm sang hùn bàn đám cưới

90. Hàng xóm sang lựa tối làm dâu

LÃO ĐEN ở một ngày sau

Về mang đồ lễ sang cầu hôn em.

Mẹ em đã sắm thêm váy áo

Sớm mai này theo Lão ĐEN đi

95. - Mẹ ơi, con đã biết gì

Cánh chim thơ dại xua về làm dâu

Việc nhà chồng con sao gánh được

Sợ tốn cơm mẹ buộc con đi ?

Con đi, mẹ có sướng gì

100. Con ơi lòng mẹ muôn bề đớn đau.

Xuống suối sâu cõng thùng nước sạch

Mẹ chồng chê nước đục, mắng em

Nấu cơm chẳng dám nếm xem

Mẹ chồng chửi : - Nó nếm liền ba muôi.

105. Em suy đi nát bời gan ruột

Nghĩ lại chừng kiệt sức, liều thưa;

- Bà ơi, tôi đã dâu nhà

Mà sao xem trên như là hươu đen.

Sao lại nói chẳng nên vợ quý

110. Bởi không ưa kiếm cớ nói ngang

Xin mời Nhà Ngoại sang bàn

Nói hết nhẽ, tôi sẵn sàng về ngay.

Xin cứ cho chân tay buông thật

Lời thẳng lời chẳng đặt điêu ngoa

115. Tôi vui chạy thẳng về nhà

Tôi vui như thể người ta đi làm.

V

Nhớ thuở em mới còn ẵm ngửa

Ngón tay mềm như mớ rau non

Mẹ cha chết sớm chẳng còn

120. Cuộn lanh để lại, lớn khôn mới tìm.

Chuột cắn nát cuộn làm mười tổ

Nụ hoa em khó nở nên hoa

Chú cô đâu phải mẹ cha

Tham đồ sính lễ gả qua họ Giàng.

125. Làm dâu đã đầy năm tết đến

Không bà con thăm viếng hỏi han

Nghĩ càng nẫu ruột nát gan

Em than em khóc lang thang ngoài rừng.

Mãi mới gặp đôi ông bà lạ

130. - Khóc điều chi thảm quá thế mi ?

Em rằng : Con chẳng khóc gì

Chỉ thương cái phận ở, đi một mình.

Không họ hàng chị anh thân thích

Phận làm dâu đất khách quê người !

135. Người rằng : Chớ khóc con ơi

Tao sai thằng cả tới nơi giúp mày

Sẽ phát quang rừng cây gai chắn

Phạt thẳng như gấu áo thẳng băng

Cho con nhìn thấy họ hàng

140. Cho con thấy chị em đằng nhà con.

VI

Không cho bát bắt em ăn bốc

Đuổi vào rừng ngoài dốc đầu sông

Nếu em có phép thần thông

Sẽ thành con bướm trên đồng nhởn nhơ.

145. Nếu chết được chết ngay chẳng sợ

Đi kiếm người chồng nó thương em

Đường này nóng bỏng, hãy quên

Đường này nắng rát, chẳng thèm lại qua.

Tóc em mới xanh chưa đầy búi

150. Việc nhà chồng gánh chối xương vai

Sang xuân chồng nó đi cày

Em nào có thích tối ngày đi theo.

Đi làm nương bên đèo núi dốc

Em lòng nào xách cắp nồi xoong

155. Mẹ khuyên : Con hãy bền lòng

Nuôi gà, vỗ lợn theo chồng sớm hôm.

Mẹ chẳng mắng con còn chịu ở

Tức mình hoá thành ngựa thành rồng

Bay đi cho rảnh mắt trông

160. Có đi tìm hỏi cũng không kịp nào.

Biến thành cá lặn sâu dưới nước

Để chồng không tìm được thì quên

Vùi trong đất hoá thành kim