Mới đây, trả lời kiến nghị của cử tri Hà Nội về một số dự án đường sắt đô thị tại địa phương này, Bộ GTVT cho biết, với tuyến đường sắt Cát Linh - Hà Đông, dự án này chậm có cả nguyên nhân chủ quan và khách quan.

Về nguyên nhân chủ quan, Bộ GTVT cho biết, do thiết kế cơ sở ban đầu còn sơ sài, chưa lường hết được quy mô, tính chất, công năng nên phải điều chỉnh tại bước thiết kế kỹ thuật.

Dự án chờ nhà tài trợ phê duyệt hợp đồng, cấp hiệu lực cho hiệp định vay vốn bổ sung kéo dài. Ngân hàng xuất nhập khẩu Trung Quốc (China Eximbank) là cơ quan quản lý, cung cấp nguồn vốn vay không thiết lập đại diện thường trú tại Việt Nam, ảnh hưởng đến hiệu quả điều hành cấp vốn thực hiện dự án.

Tập đoàn Cục 6 Đường sắt Trung Quốc (tổng thầu EPC) chưa có kinh nghiệm trong triển khai thực hiện dự án tổng thể theo hình thức hợp đồng EPC, đồng thời chưa thực hiện theo đúng cam kết về tiến độ, thiếu kinh nghiệm trong việc thiết kế. 

Cách thức triển khai thực hiện dự án ở mỗi nước có sự khác biệt, đặc biệt là cách thức lập hồ sơ thiết kế, hồ sơ nghiệm thu thanh toán. Trong khi đây là lần đầu tiên tổng thầu Trung Quốc thực hiện dự án tại Việt Nam dẫn đến công tác quản lý điều hành của tổng thầu còn nhiều lúng túng và bất cập.

Bên cạnh đó, công tác giải ngân của hiệp định vay bổ sung gặp nhiều vướng mắc do các bên chưa thống nhất được ý kiến pháp lý. Hiệp định vay bổ sung được ký từ 11/5/2017 nhưng đến 28/12/2017 các bên mới thống nhất được ý kiến pháp lý và đến 25/4/2018 mới thống nhất được 13 điều kiện cho lần giải ngân đầu tiên của dự án.

Về nguyên nhân khách quan, Bộ Giao thông vận tải cho rằng, công tác giải phóng mặt bằng tại trung tâm thành phố Hà Nội rất chậm và phức tạp, không đáp ứng được yêu cầu của công tác khảo sát thiết kế kỹ thuật. 

Yếu tố khác biệt về quy định giữa hai quốc gia về các tiêu chuẩn kỹ thuật, quy trình, quy phạm trong bước thiết kế, thi công và dự toán gây khó khăn trong công tác điều hành, tổ chức thực hiện.

Mặt khác, hệ thống quy định của pháp luật hiện hành của Việt Nam về thực hiện hợp đồng EPC chưa đầy đủ, đồng bộ, đặc biệt là quy định về tính trọn gói giữa các yếu tố kỹ thuật, tài chính, thủ tục, thẩm quyền phê duyệt điều chỉnh dự án.

Hơn nữa, sự kiện Trung Quốc hạ đặt giàn khoan HD981 trong thềm lục địa của Việt Nam đầu tháng 5/2014 ảnh hưởng trực tiếp đến thực hiện dự án, mất hơn một năm hạn chế các hoạt động xây dựng của tổng thầu.

Lạm phát trong giai đoạn thực hiện năm 2008 (CPI là 19,9%) và giai đoạn 2010 - 2011 (CPI lần lượt là 11,8% và 18,13%), tổng tỷ lệ lạm phát của riêng ba năm này đã là 49,83% cũng ảnh hưởng lớn đến giá nhân công, vật tư, vật liệu xây dựng.

Theo Bộ Giao thông vận tải, việc dự án đường sắt Cát Linh - Hà Đông chậm tiến độ, tăng tổng mức đầu tư ngoài trách nhiệm chính thuộc phía tổng thầu thì chủ đầu tư là Bộ Giao thông vận tải, ban quản lý dự án chịu trách nhiệm trong công tác quản lý điều hành dự án. Tư vấn thiết kế bước lập dự án chịu trách nhiệm về chất lượng lập dự án đầu tư. 

Bình luận về vấn đề này, ông Bùi Danh Liên - Chuyên gia giao thông cho rằng, câu trả lời từ phía Bộ GTVT chưa đủ sức thuyết phục đối với cá nhân ông và cử tri.

Theo đó, cử tri Hà Nội là muốn làm rõ vấn đề chậm tiến độ của tuyến đường sắt Cát Linh - Hà Đông, để xảy ra việc đó thì ai là người chịu trách nhiệm? Thế nhưng trong văn bản trả lời của Bộ GTVT chỉ nói về trách nhiệm của tổ chức, còn trách nhiệm cá nhận thì lại không đề cập tới.

Theo ông Liên, nếu nói Ban Quản lý dự án Đường sắt chịu trách nhiệm trong công tác quản lý điều hành Dự án. Cần phải cho người dân biết rõ Ban quản lý chịu trách nhiệm như thế nào, cá nhân nào để xảy ra sai phạm?

Tương tự, việc chủ đầu tư của phần GPMB (UBND thành phố Hà Nội) chịu trách nhiệm về việc chậm trễ trong công tác GPMB; Tư vấn giám sát chịu trách nhiệm trong công tác chỉ đạo thi công, quản lý tiến độ, chất lượng, giá thành xây dựng ai cũng biết cả, nhưng cá nhân nào phải chịu trách nhiệm nếu để chậm trễ trong công tác thi công. Đây mới là điều người dân muốn làm rõ chứ không phải là cách trả lời chung chung của Bộ GTVT.

"Liên quan đến sai phạm của nhà thầu Trung Quốc, chúng ta phải xử lý trách nhiệm thế nào bởi còn liên quan đến quan hệ quốc tế?" - ông Liên đặt câu hỏi.

Đồng quan điểm, TS. Nguyễn Ngọc Long - Phó Chủ tịch Hội Khoa học Kỹ thuật Cầu đường Việt Nam cũng cho rằng, theo thông lệ, khi dự án chậm tiến độ so với hợp đồng, bên nào gây ra phải chịu trách nhiệm, thậm chí bị phạt. Trong trường hợp này, cần phải làm rõ và xử lý nghiêm minh.

“Hiện không rõ hợp đồng EPC của dự án đường sắt Cát Linh - Hà Đông quy định ra sao, các điều khoản xử lý, phạt hợp đồng thế nào, nên người ngoài không thể nói gì được”, ông Long nói thêm.

Theo các chuyên gia giao thông, Bộ GTVT cần phải xử lý thật nghiêm những tổ chức, cá nhân có sai phạm để làm gương cho những dự án sau này. Nếu cứ để sự việc trôi qua trong bình yên, thì việc kiểm điểm, rút kinh nghiệm sẽ như "nước đổ lá môn".