Tử Cấm Thành là niềm tự hào Trung Hoa, nhưng được thiết kế bởi người Việt , Người xứ Nghệ Kiev

Giữa trung tâm Bắc Kinh là một tòa thành nguy nga, tráng lệ, nơi cư ngụ của nhiều vị hoàng đế 2 triều Minh, Thanh – Tử Cấm Thành. Nếu như người Trung Hoa luôn tự hào về một công trình đồ sộ vào bậc nhất thế giới, thì ít ai biết rằng, công trình ấy lại có đóng góp không nhỏ của một người Việt tên là Nguyễn An.

Bén duyên với Tử Cấm Thành

Nguyễn An là ai?
Theo nhiều ghi chép khác nhau, Nguyễn An (1381 1453), còn được gọi là A Lưu khi sống ở Trung Quốc, là người vùng Hà Đông, nay là địa phận Hà Đông thuộc thành phố Hà Nội. Từ nhỏ, ông đã nổi tiếng là thần đồng và có biệt tài về kiến trúc. Ông từng tham gia vào công cuộc xây dựng cung điện ở kinh thành Thăng Long dưới thời vua Trần Thuận Tông, nhà
Trần. Khi đó, Nguyễn An mới gần 16 tuổi. Năm 1407 (có tài liệu ghi là 1406), nhà Minh đem quân xâm lược nước ta dưới danh nghĩa “phù Trần diệt Hồ”. Đại Việt sử ký toàn thư đã ghi chép lại thời điểm lịch sử ấy: “Người Minh lùng tìm những người ẩn dật rừng núi, có tài đức, thông minh, giỏi giang xuất chúng… lục tục đưa dần về Kim Lăng…” Nguyễn An cũng như nhiều thanh niên tráng kiệt và những tài năng ưu tú khác bị bắt đưa về Trung Quốc. Sau đó, ông được chọn làm thái giám để phục vụ trong cung điện nhà Minh.

Sống dưới triều Minh, Nguyễn An đã trải qua 5 đời vua khác nhau, bắt đầu từ Minh Thành Tổ Chu Đệ (hiệu Vĩnh Lạc). Chu Đệ vốn là con trai thứ tư của Minh Thái Tổ Chu Nguyên Chương – vị hoàng đế khai quốc triều Minh. Chu Đệ đa mưu, túc trí, tài năng xuất chúng, dũng mãnh hơn người nhưng lại không được truyền ngôi mà chỉ được phong làm Yên vương, đóng đô ở Bắc Bình (còn gọi là Yên Kinh). Vì nuôi mộng đế vương, ông đã dấy khởi binh đao và cướp ngôi từ Huệ Đế, vốn là cháu trai của mình. Để hợp pháp hóa việc lên ngôi, ông dời đô từ Nam Kinh về Bắc Bình, sau đổi thành Bắc Kinh, và ra lệnh xây dựng một hoàng cung vĩ đại chưa từng có, mang tầm vóc sánh ngang với đất trời. Đó chính là Tử Cấm Thành mà chúng ta đang nói đến.

Không tin tưởng vào văn võ bá quan mà chỉ trọng dụng thái giám cận thần, Chu Đệ đã giao phó trọng trách này cho Nguyễn An – người được ông tin tưởng là có tài năng lại chính trực, liêm khiết, xứng đáng với vị trí của một “tổng đốc công” (tổng công trình sư). Như vậy, cùng với những kiến trúc sư khác như Sái Tín, Trần Khuê, Ngô Trung, Khoái Tường, và Lục Tường, Nguyễn An đã có đóng góp to lớn để tạo nên một trong những kiệt tác vĩ đại nhất của lịch sử 5000 năm Trung Hoa.
Tinh hoa phát tiết…
Tử Cấm Thành được xây dựng từ năm 1406 đến 1420 thì hoàn tất. Từ các tài liệu ghi chép lại, có thể thấy Nguyễn An đã tham gia vào công trình này từ giai đoạn vẽ đồ án thiết kế, đào tạo nhân lực, cho đến chỉ đạo thi công và giám sát hiện trường. Theo cách gọi của thời đại ngày nay thì ông vừa là kiến trúc sư, vừa là nhà quy hoạch, đồng thời là kỹ sư xây dựng lẫn một nhà quản lý dự án. Sách “Kinh thành ký thắng” của Dương Sĩ Kỳ mô tả rằng: “Nguyễn An tự tay vạch kiểu, thành hình là lập được thế, mắt ngắm là nghĩ ra cách làm, tất cả đều đúng với quy chế. Bộ công và các thợ thuyền đành chịu khoanh tay, bái phục, nghe ông chỉ bảo, sai khiến, thật là người đại tài, xuất chúng.” Tài năng của Nguyễn An đã được nhiều sử gia đời Minh và các nhà nghiên cứu sử học trên thế giới hết lời ca ngợi. Thậm chí, các vị vua triều Minh đều xem ông như một bậc “kỳ nhân”, tin tưởng và trọng dụng ông trong mỗi lần trùng tu, sửa chữa, và tái thiết Tử Cấm Thành. Nhiều sử sách Trung Quốc như “Hoàng Minh thông kỷ”, “Anh Tông chính thống thực lục”, hay “Kinh kỳ ký thắng” và “Thủy Động nhật ký”,… đều ghi nhận công lao to lớn của Nguyễn An.

Cho đến nay, người ta vẫn còn kể lại những giai thoại về chuyện Nguyễn An xây Tử Cấm Thành. Một trong số đó là câu chuyện chiếc lồng ve sầu khởi nguồn cho ý tưởng để ông vẽ họa đồ. Ông cũng cho thấy một trí tuệ thông minh hơn người và tài năng xuất chúng khi tự mình nghĩ ra cách vận chuyển khối cẩm thạch nặng trên 600 tấn từ một nơi cách xa Bắc Kinh đến hàng ngàn kilomet mà không phải hao người tốn của. Giải pháp của Nguyễn An khiến ta liên tưởng đến các kiến trúc sư vĩ đại của Ai Cập đang vận chuyển những khối đá khổng lồ để xây dựng kim tự tháp.
Kỳ tích Tử Cấm Thành
Tử Cấm Thành là niềm tự hào của dân tộc Trung Hoa, là chứng tích huy hoàng cho một thời phong kiến và là dấu ấn quyền lực của các vị hoàng đế Trung Quốc cuối cùng. Với những tòa điện nguy nga và lối kiến trúc hào nhoáng, diễm lệ, nơi đây quả thực giống như một chốn thiên cảnh giữa trần gian.

Với những tòa điện nguy nga và lối kiến trúc hào nhoáng, diễm lệ, nơi đây quả thực giống như một chốn thiên cảnh giữa trần gian – Tử Cấm Thành trong bức tranh từ thời nhà Minh, hiện được lưu giữ ở bảo tàng quốc gia tại Bắc Kinh (Ảnh: Wikipedia)
Mặc dù vậy, Tử Cấm Thành vẫn thấp thoáng lối kiến trúc của người Việt xưa. Theo phân tích của GS. Trần Ngọc Thêm, thì so với cố đô Nam Kinh và các kinh thành trước đó, Tử Cấm Thành có hai điểm mới. Thứ nhất, các kinh thành cũ đều được thiết kế theo hình vuông, nhưng Tử Cấm Thành lại là hình chữ nhật. Thứ hai, Tử Cấm Thành có 3 lớp vòng thành bảo vệ
(tam trùng thành quách) trong khi những công trình khác chỉ có 1 hoặc 2 lớp. Hai sự thay đổi này được đánh giá là chịu ảnh hưởng của tư duy kiến trúc Việt, ví dụ như Cổ Loa cũng có 3 vòng thành. Nếu nhìn vào cách bố trí của Tử Cấm Thành, ta có thể thấy rằng không một chi tiết nào là ngẫu nhiên, bởi tất cả đều dựa trên những chuẩn mực lâu đời và mang một ý nghĩa biểu trưng nào đó.

Tử Cấm Thành: Những điều có thể bạn chưa biết từ cách sắp xếp, bố cục, từ tên gọi mỗi điện cung, cho tới từng chi tiết như màu sắc, họa tiết, trang trí, v.v, Tử Cấm Thành quả thực không chỉ là công trình kỳ vĩ bậc nhất, mà còn là tinh hoa của văn hóa Đông phương, như: kính Trời, trọng Đạo, Thiên Nhân hợp nhất, và Âm Dương hòa hợp.
Trải qua gần 600 năm với những phong ba bão táp của đời người và biết bao biến động thăng trầm của lịch sử, Tử Cấm Thành vẫn còn đó như một chứng tích của thời gian. Khi trầm trồ chiêm ngưỡng cái uy nghi kỳ vĩ của cố cung xưa, cũng không thể không nhớ tới người đã có công xây dựng nên công trình ấy.

Xin kết thúc bài viết này bằng lời nhận xét của nhà sử học Trương Tú Dân (Trung Quốc):“Từ xưa đến nay, người tốt trong hoạn quan trăm ngàn người không được một. Còn An hết lòng vì công việc, thanh bạch, liêm khiết, khắc khổ, khi lâm chung không có nén vàng nào trong túi, là một con người cao thượng, chỉ để lại công đầu ở Bắc Kinh. Nguyễn An là người kiệt xuất trong hoạn quan, công với quốc gia không thể phai mờ. Ngày nay tên Tam Bảo thái giám, đàn bà trẻ con đều tỏ tường, còn tên nhà đại kiến trúc Nguyễn An – A Lưu thì ngay học giả, chuyên gia ít ai hay biết. Thật bất hạnh thay. Tôi nghĩ, với An không chỉ riêng giới công trình đáng ngưỡng mộ mà thị dân Bắc Kinh cũng nên uống nước nhớ nguồn, kỷ niệm chớ quên.”
Phim tài liệu “Tử cấm thành – Bản di chúc của một bạo chúa” do đài ZDF Dokukanal (CHLB Đức) thực hiện đã cho thấy những đóng góp lớn lao của Nguyễn An khi xây dựng Tử Cấm Thành:
(Bài viết có tham khảo nhiều tư liệu khác nhau, trong đó có những đánh giá của GS. Trần Ngọc Thêm,phim tài liệu “Tử cấm thành – Bản di chúc của một bạo chúa”, Wikipedia và một số tài liệu khác)