Cả làng đào địa đạo đánh Mỹ

Chúng tôi về thăm lại địa đạo Vịnh Mốc thuộc thôn Vịnh Mốc (xã Vĩnh Thạch, huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị) trong một buổi sáng tháng tư. “Trời vẫn xanh màu xanh Quảng Trị” nhưng không còn cảnh “bom gầm, đạn xối” của một buổi sáng như sáng nay cách đây 4 thập kỷ. Đâu chỉ có trời xanh, cả xứ sở Vĩnh Thạch đang bừng lên sức sống mãnh liệt của những cánh rừng cao su bạt ngàn, những vườn hồ tiêu chi chít quả, những ruộng khoai môn xòe lá quạt ngọn gió khô ràn rạt trên đồi đất đỏ bazan. Nằm bên địa đạo Vịnh Mốc, biển xanh trùng trùng sóng vỗ, nắng càng nồng, càng đượm, khóm tre, khóm trúc càng ánh lên màu xanh nuột nà.

Trung úy Phạm Đình Sáu vừa dịch chiếc ghế mời tôi ngồi thì một người đàn ông trạc 40 tuổi, cao gầy, hoạt bát, đon đả chào khách. Sáu giới thiệu: “Bác này hiện làm trưởng thôn Vịnh Mốc đấy!”.

Trạm hộ sinh dưới lòng địa đạo

Không bỏ lỡ cơ hội, tôi liền hỏi: “Thế bác có biết ai là người bổ nhát cuốc đầu tiên ở địa đạo Vịnh Mốc không?”. Ông trưởng thôn hồ hởi: “Qua các nhân chứng lịch sử, địa đạo này được khởi công vào khoảng trung tuần tháng 6/1965, 4 người tham gia bổ nhát cuốc đầu tiên là các ông: Hồ Văn Xuyên, Lê Hồng Trí, Hồ Dơi và Ngô Trạn...”.

Những dòng sự kiện giống như cổ tích chảy theo mạch tự sự của ông: Trước khi giặc Mỹ ném bom bắn phá miền Bắc, đồng chí Trần Nam Trung - cán bộ cao cấp từ Trung ương Cục miền Nam trên đường ra Bắc công tác, đã đến thăm làng chiến đấu xã Vĩnh Giang (Vĩnh Linh). Sau khi quan sát địa hình và tìm hiểu yếu tố địa chất, đồng chí đã gợi ý “Vĩnh Linh muốn đánh thắng giặc Mỹ, muốn hạn chế tổn thất người và của phải đào địa đạo như Củ Chi mà nhân dân Nam bộ đã làm”. Ý tưởng đó đã trở thành “hoa tiêu”, thành niềm tin, sức mạnh của nhân dân “Vĩnh Linh lũy thép”. Thế là đất Quảng Trị mênh mông, hầm hào Vĩnh Linh “như lũy, như thành” được mọc lên, địa đạo Vịnh Mốc được sinh thành từ đấy.

Một căn hộ gia đình dưới địa đạo Vịnh Mốc. Ảnh: Báo Hải quan

Thuở ấy, không có bất cứ một phương tiện cơ giới nào, chỉ sử dụng ven, choòng, cuốc chim, xà beng, gồng gánh và sức người, họ đã dám “khai phá lòng đất”. Bắt đầu của một ngày làm việc bằng trái tim nhiệt tình, quả cảm, mọi người đào trong tiếng máy bay giặc Mỹ gầm rú. Ai cũng tự rèn mình bằng ý thức đề cao cảnh giác, bởi nếu sơ suất để lộ mục tiêu là mọi kế hoạch bị ngưng trệ, đổ vỡ. Công việc đầu tiên là phải làm hoàn thiện giếng thông hơi, sau đó, tiến hành đào các đường hầm theo nhiều hướng.

Chẳng biết ai là người thiết kế công trình địa đạo, nhưng từ một bản vẽ được phác thảo trên giấy, người dân chỉ ước lượng độ dài, độ sâu bằng đôi mắt, cứ thế, cần mẫn như con ong xây tổ để hành trình tới đích. Mỗi tốp đào gồm 4-5 người. Từ những đường hầm ngang đến những đường hầm dọc, cứ 50m đào 1 giếng... Tất cả các đường hầm đều giao nhau. Những người dân tham gia đào địa đạo ngày ấy, giờ nghĩ lại họ cảm thấy như có sự độ trì của trời đất, bởi họ phải đối mặt với bóng tối, thiếu không khí, những cơn khát se môi...

2.000 ngày đêm những kỳ tích lịch sử

Đúng 8h30’, tôi cùng Trung úy Phạm Đình Sáu gia nhập đoàn 8 người khách, trong đó có 2 cô gái trẻ và một thanh niên người Nga. Chưa bước vào hầm sâu, đứng ở ngoài, hầu như khách nào cũng háo hức chụp ảnh và bấm máy lia lịa. Những dãy giao thông hào chạy dài trên mặt đất, giờ đã hóa rêu phong, cỏ xanh lan dài tắm sương, gội nắng. Chiếc giếng trời (lỗ thông hơi) miệng hình tròn như nong phơi thóc thành giếng được trùng tu, gia cố bằng xi măng, trên miệng giếng che bằng lá cọ. Cách giếng trời khoảng 100m, dưới bóng một gốc cây cao đang vươn cành xanh lá, hàng chục vỏ bom “khủng” đen ngòm được dựng lên, phơi bày tội ác của giặc Mỹ trong chiến tranh hòng hủy diệt địa đạo Vịnh Mốc và xóa sổ vùng đất Vĩnh Linh.

Giếng nước trong lòng địa đạo Vĩnh Mốc

Chúng tôi theo chân hướng dẫn viên Phan Trường Định bước vào cửa số 3. Dẫu có những bóng đèn điện nhỏ như quả ớt được thắp trên các đường hầm nhưng hầu như ai cũng thấy bóng tối đang bủa vây mình. Sự bức bối, ngột ngạt bắt đầu xuất hiện. Chính những giây phút được thử nghiệm sống trong lòng địa đạo, chúng tôi càng thầm phục sức mạnh vô biên, trái tim hừng hực lửa của những người dân Vịnh Mốc với 2.000 ngày đêm bám trụ.

Chúng tôi dò dẫm từng bước một, đi đến đâu cũng được hướng dẫn viên thuyết minh từng chứng tích lịch sử. Điều khiến chúng tôi bất ngờ là có hẳn một căn hầm trạm hộ sinh với một cụm tượng hình người mẹ trẻ đang nằm nở nụ cười mãn nguyện nhìn đứa con vừa cất tiếng khóc chào đời đang được chị y tá ôm ấp, vuốt ve.

Anh Định cho biết: “Hồi ấy, dẫu sống trong hoàn cảnh nghiệt ngã, nhưng kẻ thù không thể ngăn nổi tình cảm thiêng liêng vợ chồng. Càng yêu thương, càng đánh Mỹ giỏi hơn, mạnh hơn. Trong 2.000 ngày đêm lịch sử đã có 17 đứa trẻ ra đời. Những đứa trẻ khỏe mạnh, thông minh ngày ấy, bây giờ có người đã thành ông, thành bà, thành cán bộ, nông dân sản xuất giỏi...”.

Nhiều cựu chiến binh Mỹ đến thăm địa đạo Vịnh Mốc đã dày công tìm bằng được những em bé sinh ra trong địa đạo rồi bật khóc nói: “Chúng tôi thật có lỗi với các bạn. Chúng tôi hiểu sâu sắc về quyền sống, quyền được làm người của các bạn, vì lẽ đó, chiến thắng thuộc về phía các bạn”.

Càng đi sâu vào lòng địa đạo, chúng tôi càng hiểu thêm nguyên gốc của hệ thống phòng thủ quy mô lớn này, gồm 3 địa đạo chính: địa đạo của đồn biên phòng 140, địa đạo của quân dân Vịnh Mốc, địa đạo của quân dân Sơn Hạ. Trước yêu cầu khẩn thiết nhằm tạo nên sức mạnh đồng hành trong chiến đấu và phục vụ chiến đấu, 3 địa đạo này được nối thông với nhau thành một hệ thống liên hoàn khép kín. Hệ thống đường hầm có tổng chiều dài 1.701m với 13 cửa ra vào (7 cửa thông ra biển. Dọc hai bên đường hầm được khoét sâu và tạo ra những căn hộ đủ cho 2-4 người sinh hoạt. Toàn bộ đường hầm được chia làm 3 tầng nối thông nhau qua trục chính dài 780m. Trong đường hầm có hội trường, đủ chỗ cho 60 người tham gia hội họp, xem phim, có vị trí đặt bản tin, trạm phẫu thuật, bếp Hoàng Cầm, kho gạo, trạm đặt máy điện thoại.

Từ trong địa đạo sáng lên lòng nhân nghĩa, thủy chung tuyệt vời. Khi một người bị thương được cấp cứu và băng bó ngay, một người bị đau hay bị sốt, cả tập thể đều cưu mang, lo lắng... Trong hầm sâu, tờ báo Đảng vẫn đến với mọi người, những đêm liên hoan văn nghệ tiếng hát “át tiếng bom” và những buổi sinh hoạt của các tổ chức chính trị vẫn diễn ra đều đặn. Mọi chiến lược, kế hoạch đều được bàn bạc, thống nhất, triển khai. Địa đạo Vịnh Mốc không chỉ là mái nhà thiêng che chở, bảo toàn mạng sống cho người dân Vịnh Mốc, còn giúp họ kề vai, sát cánh với đảo Cồn Cỏ tiền tiêu. Địa đạo Vịnh Mốc chính là nơi tập kết lương thực, vũ khí, cấp cứu thương binh. Bất chấp những con sóng bạc đầu dữ dằn khi biển gặp thời tiết xấu, bất chấp bom ném trước mặt, đạn bắn sau lưng, hàng trăm chiếc thuyền vận tải cảm tử đầy ắp hàng từ Vịnh Mốc đã đến kịp thời với các chiến sĩ đảo Cồn Cỏ.

Du khách tham quan địa đạo Vịnh Mốc.

Chị Lê Thị Tố Hoài – Trưởng ban Quản lý Khu di tích địa đạo Vịnh Mốc vui vẻ tâm sự: “Trung bình mỗi năm, địa đạo Vịnh Mốc đón 60-80 ngàn lượt khách tham quan. Có ngày, lượng du khách lên tới 1.500 người. Địa đạo Vịnh Mốc vừa được Nhà nước xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt”.

Hôm nay, địa đạo Vịnh Mốc vẫn tạo được sự thiện cảm lớn bởi môi trường xanh - sạch - đẹp, bởi cán bộ khu du tích làm việc hết mình, bởi người dân Vịnh Mốc giàu lòng tự trọng, lịch sự, hiếu khách. Tôi chợt nhớ 2 câu thơ của Dương Hương Ly:

Nơi hầm tối lại là nơi sáng nhất.

Nơi con tìm ra sức mạnh Việt Nam

Tháng 4/2015

Phan Thế Cải

http://baohatinh.vn/news/luc-luong-vu-trang/noi-ham-toi-la-noi-sang-nhat/94487