Cù lao Chàm thuộc xã Tân Hiệp, thành phố Hội An, tỉnh Quảng Nam. Nằm cách bãi biển Cửa Đại khoảng 15 km đường biển, Cù lao Chàm (còn được biết đến với các tên gọi khác là Chiêm Bất Lao, Tiêm Bích La, Pa-lau-cham) rộng khoảng 15 km2 với hơn 2.900 dân sống gần như biệt lập với đất liền.

Cù Lao Chàm hấp dẫn du khách bởi vẻ đẹp hoang sơ

Cù lao Chàm gồm 8 đảo nhỏ là: Hòn Lao, Hòn Dài, Hòn Mồ, Hòn Khô mẹ, Hòn Khô con, Hòn Lá, Hòn Tai, Hòn Ông. Trong đó, dân cư tập trung chủ yếu ở các thôn Bãi Làng, Bãi Hương, Xóm Cấm, Bãi Ông của Hòn Lao.

Viên ngọc xanh Cù lao Chàm

Cù lao Chàm  được thiên nhiên ưu ái có khí hậu quanh năm mát mẻ, cây cối bốn mùa phủ xanh trên các hòn đảo. Với 1.549 héc-ta (ha) rừng tự nhiên và 6.716 ha mặt nước, Cù lao Chàm mang trong mình một sự đa dạng sinh học vô cùng phong phú.

Khu bảo tồn Cù lao Chàm là nơi sinh sống của hàng trăm loài cá, sinh vật nhuyễn thể, các rạn san hô, các thảm rong, cỏ biển và các loài hải sản có giá trị cao sinh sống. Không chỉ có thế, nơi đây còn có nhiều loài động vật, thực vật quý hiếm.

Hiện Cù lao Chàm có 12 loài thú, 13 loài chim, 130 loài bò sát và 5 loài ếch nhái, trong đó có 2 loài được ghi vào sách đỏ động vật Việt Nam là chim yến và khỉ đuôi dài. Đối với cư dân nơi đây, những chú khỉ đuôi dài tinh nghịch xuống tận bờ đá giáp với mặt nước biển vào mỗi sớm chiều, đã trở thành nếp sinh hoạt thường nhật. Nhiều người kể rằng chúng còn khoái chí ném đá ra biển và hét toáng lên khi thấy tàu thuyền đi ngang.

Những bãi cát trắng mịn màng, lấp lánh dưới nắng

Bên cạnh một hệ sinh thái phong phú, Khu bảo tồn biển Cù lao Chàm còn chứa trong mình các hệ văn hóa từ xa xưa để lại như: Sa Huỳnh, Champa, Đại Việt, cùng với các di tích đã chứng minh mối quan hệ giao lưu giữa Cù lao Chàm với các nước trong khu vực và là điểm neo đậu của các thương thuyền quốc tế trong hành trình con đường tơ lụa trên biển. Qua các nghiên cứu khảo cổ học cho thấy cách đây trên 3000 năm, nơi đây còn là nơi sinh sống của các cư dân cổ xưa. Đây thật sự là một địa điểm lý tưởng để khám phá.

Bên cạnh các di tích khảo cổ là sự tồn tại khá đầy đủ thiết chế văn hóa tín ngưỡng truyền thống của làng xã miền Trung nước ta. Các di tích tín ngưỡng hiện còn ở Cù lao Chàm, được xây dựng chủ yếu vào khoảng thế kỷ 17-18 như đình Đại Càn, miếu thờ Thành hoàng, miếu Tiền hiền, miếu Thần nông, miếu Tổ nghề yến, lăng Ông Ngư, lăng Cô, giếng Xóm Cấm, chùa Hải Tạng… là những địa điểm du lịch tâm linh hấp dẫn du khách

Ngoài ra, đã đến với Cù lao Chàm mà chưa được thả mình trên cánh võng đêm bên bờ biển thì thật phí. Những hàng dừa biển vững trãi vừa là cột cho những cánh võng đêm, vừa là tiếng gọi của thiên nhiên đưa gió biển về bên cánh võng. Và khi ánh bình minh buông những tia nắng đầu tiên trên biển bao la là bạn có thể cùng ngư dân kéo lưới. Đây sẽ là một trải nghiệm vô cùng thú vị khi người thành phố, lâu nay chỉ quen một bước lên xe nay học làm ngư dân với những công việc như: phơi mực, đánh cá, bắt cua hay chèo thuyền… Những trải nghiệm cùng ngư dân sẽ làm khách phương xa hiểu về cuộc sống bám biển.

Đến Cù lao Chàm, bạn đừng bỏ qua cơ hội tham gia một tour hấp dẫn là đi xem san hô bằng tàu hoặc thuyền thúng đáy kính. Trong thời gian 45 phút lênh đênh ngoài biển, du khách sẽ tận mắt ngắm nhìn và cảm nhận vẻ đẹp tuyệt vời của rạn san hô tại khu bảo tồn biển Cù lao Chàm. Nếu muốn mạo hiểm hơn nữa, du khách có thể tham gia môn lặn dưới đáy biển để thấy thật gần với các sinh vật biển dưới làn nước trong vắt của đại dương.

Hiện nay, Khu bảo tồn biển Cù lao Chàm thu hút gần 2 vạn khách du lịch mỗi năm. Có thể nói điều thu hút du khách tới đây chính là muốn được chiêm ngưỡng vẻ đẹp hoang sơ của biển cả, của những nền văn hóa cổ xưa và được tự mình khám phá thiên nhiên.

Ý thức bảo vệ hệ sinh thái Cù Lào Chàm

Ngoài vẻ đẹp thiên nhiên, con người nơi đây mới thực sự là “món quà quý” mà đảo dành tặng du khách. Sự chân tình, hồn hậu, mến khách và quyết tâm cao trong việc bảo vệ, giữ gìn hệ sinh thái của người dân nơi đây sẽ khiến bước chân những ai trót lãng du tới mảnh đất Cù lao phải quyến luyến lúc rời xa.

Ở Cù lao Chàm những năm gần đây không còn thấy đâu bóng dáng của rác thải hay túi nilon nữa. Từ giữa năm 2009, người dân nơi đây đã thực hiện nghiêm túc chỉ thị của thành phố Hội An về việc không sử dụng túi nilon trên đảo, cũng như giữ gìn vệ sinh môi trường.

Giữ gìn hệ sinh thái của đảo luôn là yếu tố đặt lên hàng đầu

Đây là một chương trình thiết thực khi động viên người dân nói “Không” với việc chặt cây về làm củi, nói “Không” với bao ni-lông, chỉ sử dụng giỏ nhựa để đi chợ, không dùng mìn đánh cá, không đánh bắt thủy hải sản vào mùa sinh sản, không lặn vớt san hô... Mỗi chương trình kinh tế - xã hội đưa ra, xã đều thông báo rộng rãi tới từng người dân để thảo luận, lấy ý kiến để hoàn chỉnh và tổ chức thực hiện. 

Thành phố Hội An cũng đã có chiến dịch cung cấp 1.300 chiếc giỏ đi chợ cho các hộ gia đình trên đảo và vận động bà con dùng các loại lá gói thực phẩm. Hơn 600 hộ dân nơi đây đồng lòng tẩy chay những chất gây hại không chỉ cho môi trường, mà còn có nguy cơ ảnh hưởng tới các thế hệ con cháu của họ sau này. 

Thậm chí ở chợ còn có tấm bảng với khẩu hiệu “Xách giỏ đi chợ, phong cách của người nội trợ” và hình minh họa nói “Không” với túi nilon. Bà con dân đảo được thành phố và một số doanh nghiệp hỗ trợ trong việc tăng cường sử dụng túi giấy, nên ngày nào cũng có cán bộ tới phát túi miễn phí. Du khách cũng không mang túi nilon ra đảo và được khuyến khích dùng túi giấy. 

Việc bảo tồn và giữ gìn vệ sinh và cảnh quan môi trường tại Cù lao Chàm chính là một thông điệp hữu ích nhất cho những đối tác, khách du lịch đến đây hiểu rằng mọi động tác, mọi xử sự, cũng như việc khai thác đều phải tôn trọng, giữ gìn cảnh quan môi trường một cách toàn vẹn nhất. 

Để phát huy hơn nữa những giá trị của Khu dự trữ sinh quyển Cù lao Chàm, mỗi người dân nơi đây đều hiểu rõ cần phải gắn chặt việc phát triển với bảo tồn để giữ gìn Cù lao Chàm cho con cháu mai sau. 

Trong đó, phải làm tốt công tác bảo vệ và phát triển rừng, bởi rừng không chỉ là thảm thực vật quý mà còn là "lá phổi" của đảo. Bên cạnh đó, cần tăng cường hiệu quả khai thác kinh tế biển, đưa ngành du lịch lên hàng đầu. Cùng với việc bảo tồn và nuôi dưỡng nguồn tài nguyên, lãnh đạo xã đang cố gắng chuyển đổi ngành nghề sản xuất cho người dân, tránh bê-tông hóa, tránh hủy hoại hệ sinh thái rừng và biển chính là những phương thức làm giàu cho Cù lao Chàm.

Đến Cù lao Chàm, sự thân thiện, dễ mến của con người nơi đây sẽ khiến bất cứ du khách nào cũng muốn được quay lại. Khi đi thăm các điểm du lịch, du khách sẽ nghe thấy nhiều lời mời chào, nhưng tuyệt nhiên sẽ không có ai kéo tay, kéo áo hay buông những lời nói kiếm nhã với bạn.

Có lẽ vì vậy mà tuy diện tích chỉ hơn 15km2 và cách đất liền hơn 1 hải lý với 30 phút chạy tàu, nhưng thu nhập từ du lịch của Cù lao Chàm luôn tăng trung bình 40% mỗi năm và nằm trong nhóm những điểm đến có tỷ lệ khách quay trở lại cao nhất cả nước.

Với biển xanh và tiếng sóng xô ngày đêm, những bãi biển hoang sơ và cát trắng mịn màng bao quanh chân đảo, những khóm nhà thưa thớt, bình yên cùng lối sống mộc mạc, chất phác của ngư dân miền đảo, Cù lao Chàm đã tạo nên bức tranh độc đáo và ấn tượng trong lòng mỗi du khách.

Kim Ngân