Người Khme luôn quan tâm đến việc xây dựng chùa bằng tất cả công sức và đôi tay khéo léo để tạo nên một ngôi chùa hết sức kỳ công, do vậy ta thấy nghệ thuật kiến trúc Khme rất đặc trưng và độc đáo, hiện có rất nhiều chùa cổ kính có niên đại khoảng 600 năm nằm rải rác ở các địa phương, nơi những người dân Khme cư trú như: chùa Samrôngêk, chùa Kl’eang (Sóc Trăng), chùa Phướng (Trà Vinh)...

Ngày nay, có rất nhiều ngôi chùa được trùng tu lại, nên kiến trúc có phần thay đổi, nhưng nhìn chung, những nguyên tắc cơ bản vẫn được duy trì, những nét đặc trưng của truyền thống dân tộc vẫn còn nguyên vẹn. Người dân Khme Nam Bộ xem ngôi chùa như là hơi thở của mình. Nhìn vào những ngôi chùa trong thôn, xóm, ta có thể biết được đời sống, văn hóa, nghệ thuật của người dân nơi đây.

      

Kết cấu chính điện chùa Khme với bộ mái 3 lớp, các góc đầu đao hình đuôi rồng cong vút, tạo không gian thông thoáng nên có nhiều ánh sáng từ bên ngoài rọi vào, làm cho không gian bên trong chùa càng thêm lung linh, huyền ảo. Ngôi chánh điện của chùa cũng được quy vào một tam giác cân, người Khme quan niệm hình tam giác là tượng trưng cho sự hoàn thiện và hoàn mỹ nhất (như chánh điện luôn có Tam Bảo: Phật, Pháp và Tăng là 3 ngôi cao quý nhất trong đời).

Tóm lại, tổng thể kiến trúc ngôi chùa Khme cũng có 3 phần chính: mái, cột (thân chùa) và nền. Những hình ảnh hoa văn và điêu khắc chủ yếu lấy cảm hứng từ lịch sử cuộc đời đức Phật, còn hoa lá, mây nước thì lấy trong hiện tại ở đời sống cộng đồng người Khme, nên nhìn vào ngôi chùa ta có cảm giác nhẹ nhàng và sinh động, ẩn chứa một nguồn năng lượng mãnh liệt sáng trong.

Nét đẹp kiến trúc của ngôi chùa phần nào phản ánh được sự sáng tạo thẩm mỹ  đặc thù của người Khme, cũng như tâm tư, tình cảm và văn hóa của người Khme Nam Bộ.

       

Chùa Hang thuộc khóm 3, thị trấn Châu Thành, huyện Châu Thành, tỉnh Trà Vinh, cách trung tâm thị xã Trà Vinh 5km về hướng Nam là một ngôi chùa như thế.

Đây là ngôi chùa Khmer cổ, toạ lạc trên mảnh đất rộng 10 ha, có nhiều cây cổ thụ và là nơi hội tụ của nhiều loại chim. Chùa Hang là một trong những chùa đẹp nhất ở tỉnh Trà Vinh.

Chùa còn có tên là Mồng Rầy (Kamponyixprdle), nhưng người dân ở đây quen gọi là chùa Hang vì kiến trúc cổng chùa giống cái Hang. Khuôn viên chùa rộng, một nửa diện tích là rừng tự nhiên, cây cao rậm rạp, là nơi hội tụ của nhiều loài chim. Cổng chính hướng ra phía bờ sông, cổng phụ xây dựng vòm cuốn, tường rất dày. Hai bên cổng chính là hai tượng Yak to bằng người thật. Yak là chằn tinh, mắt lồi, nanh dài, mặc áo giáp, cầm gậy, rất hung ác nhưng được Phật cải hóa, cho làm bảo vệ.

Vai trò của chùa trong sóc (làng) rất quan trọng, nhà chùa đảm nhiệm phần giáo dục đạo đức và bảo tồn truyền thống văn hóa nghệ thuật. Thanh niên Khme có vài năm tu ở chùa mới kể như thành nhân, một điều kiện để dễ kiếm vợ. Trong khuôn viên chùa có trường học cho trẻ em rất qui mô. Trong chùa còn có khoảng hai chục nhà sàn nhỏ, mỗi nhà chỉ vừa đủ chỗ cho một người, là nơi để đàn ông Khme vào mỗi người một nhà, ở lại cả tháng để cầu nguyện và làm trong sạch linh hồn.

            

Sân Chùa Hang trước kia có đàn dơi về trú ngụ đông vô kể, Tết Mậu Thân (1968) có một quả bom rơi trúng chùa, đàn dơi khiếp đảm bay mất. Ngày nay đàn cò đã trở về cả ngàn con, mỗi chiều đậu trắng cây, có ngày nhà chùa nhặt vài chục cò con, các sư nuôi cho cứng cáp rồi thả. Chỉ riêng đàn dơi là không còn.

Theo Daidoanket-M