Tuy nhiên, điều đáng quan tâm là trong khi tranh cãi về xuất thân của tướng Hắc Y trong giới sử học còn chưa ngã ngũ thì có một dòng họ người Mường ở xã Quang Trung có thể kể vanh vách tiểu sử của vị tướng này và bằng chứng cụ thể là 7 tấm sắc phong của vua Lê ban tặng cho dòng họ đã có công nuôi dưỡng mãnh tướng Hắc Y.

Lê Hắc Y là ai?

Khi chúng tôi đến đền Chẹ để tìm hiểu thông tin, các cụ bô lão trong làng đã phải triệu tập một cuộc họp nhanh để xem có nên cho chúng tôi vào chụp ảnh và xem những tấm sắc phong cách đây hàng trăm năm. Cụ Phạm Văn Kiến gần 90 tuổi cho biết: Rất hiếm khi có người được tận mắt nhìn thấy những sắc phong linh thiêng này.

Ngay cả khi lễ hội đền Chẹ được tổ chức vào tháng giêng hằng năm nhưng người dân cũng chỉ được thấy cái hộp đựng sắc phong chứ không được nhìn những sắc phong có trong hộp. Nếu có người muốn xem sắc phong, các cụ cao tuổi trong làng phải họp gấp để thắp hương xin tướng Hắc Y trước thì mới được mở ra xem. Nhưng đó chỉ là những trường hợp bất đắc dĩ.

Ông Phạm Văn Linh, con cháu đời thứ 9 trong dòng họ Phạm đã từng nuôi dưỡng tướng Hắc Y lật đật lôi trong ngăn tủ gỗ ra quyển sổ ghi chép về tướng Hắc Y cho chúng tôi xem rồi kể về lai lịch của vị tướng được người dân tôn sùng.

Đền Chẹ nơi thờ tướng Hắc Y.

Lúc còn nhỏ, cậu bé Hắc Y đã có những biểu hiện hơn người. Một lần Hắc Y đi chăn trâu và làm mất một con trâu đực mộng khiến ông Bảng Pèm nổi giận và lấy roi đánh Hắc Y. Vì sợ hãi nên cậu bé đã chui vào gầm giường né đòn và để lộ đôi bàn chân ra ngoài. Trên lòng bàn chân của cậu bé có chữ Đại Vương màu hồng. Việc này khiến ông Bảng Pèm thảng thốt và từ đó không đánh Hắc Y nữa.

Đến khi hai mươi tuổi, giặc Minh từ Trung Quốc xâm lược nước ta và truy đuổi quan quân nhà Lê đến đất Lam Sơn. Lúc đó, Hắc Y đã vào xin ông Bảng Pèm cho ra nhập quân đội để đánh giặc giữ nước. Khi ra nhập quân đội, Bùi Hắc Y đã được Lê Lợi cho đổi tên thành Lê Hắc Y và uống rượu thề "vào sinh, ra tử".

Khi quan quân nhà Lê bị bao vây gắt gao, lương thảo cạn kiệt, đại tướng Lê Lai đã đóng giả vua mở đường máu cứu Lê Lợi thoát vòng vây kẻ thù và bị giặc giết ngay sau đó.

Ngay sau khi thoát khỏi sự bao vây của giặc, Hắc Y được vua phong làm tướng. Do biết tiếng Mường nên Lê Hắc Y đã đứng ra làm nhiệm vụ chiêu mộ quân sĩ (chủ yếu là người dân tộc Mường), ngày đêm rèn binh khí, luyện võ công để đánh giặc.

Do có sự hỗ trợ của Lê Hắc Y nên trai tráng thanh niên người Mường ở Thanh Hóa ra nhập quân đội rất đông. Sau khi tập hợp lực lượng, Hắc Y được phong làm chủ quân tập kích các doanh trại của quân Minh trên đất Thanh Hóa nhằm thu hút lực lượng địch và đảm bảo cho vua Lê di chuyển đến cứ địa mới an toàn.

Trong một lần tấn công trại địch ở huyện Ngọc Lặc, quân của Hắc Y đã dành chiến thắng giết cả ngàn tên địch. Tuy nhiên, khi truy đuổi địch đến khu vực huyện Yên Định ngày nay thì bị lực lượng chi viện của địch phục kích, ông bị trúng tên độc và chết khi về đến doanh trại đóng ở xã Quang Trung, huyện Ngọc Lặc.

Sau khi Hắc Y chết, người dân đã lập nên một đền thờ ngay tại làng Chẹ, nơi tướng Hắc Y đã lớn lên để tỏ lòng biết ơn của dân chúng vì công lao đánh giặc cứu nước.

Một sắc phong được lưu giữ từ thế kỷ 15.

9 đời thờ sắc phong

Ông Phạm Văn Linh hiện đang thờ cúng những sắc phong mà cha ông để lại kể: "Từ thời các cụ chúng tôi đã truyền lại những câu chuyện về tướng Hắc Y. Trước đây, khi Hắc Y theo chân nhà Lê chinh chiến lập được nhiều công lao, vua Lê đã ban sắc phong và bổng lộc cho dòng họ Phạm và gia đình ông Bảng Pèm vì có công nuôi dưỡng tướng Hắc Y.

Những đời vua sau của nhà Lê đều có ban sắc phong và bổng lộc cho dòng họ Phạm để tỏ lòng biết ơn với dòng họ đã nuôi nấng tướng Hắc Y. Hiện nay, cả 7 sắc phong của các đời vua thời Lê vẫn được giữ nguyên vẹn trong một chiếc hộp bằng gỗ lim. Trong số 7 sắc phong có 6 sắc phong có dấu đỏ, còn lại một tấm sắc phong mới nhất không có dấu".

Ông Phạm Văn Linh cho biết: Trong dòng họ ông hiện nay không ai biết chữ Nho nên không thể đọc và dịch nghĩa được những sắc phong do cha ông để lại. Đã mấy lần có đoàn khảo sát văn hóa đến chụp ảnh, ghi chép lại những dòng chữ trên 7 tấm sắc phong nhưng cũng không thấy ai dịch nghĩa giúp.

Mặc dù 7 tấm sắc phong thuộc dòng họ Phạm, nhưng dân làng Chẹ coi đó là báu vật chung của dân làng. Cách đây vài năm, gia đình ông Linh đã đưa 7 sắc phong ra đền Chẹ cất giữ để dân làng ai cũng được thắp hương thờ cúng tướng Hắc Y, nhưng bàn thờ chính ở nhà ông Linh thì vẫn được giữ và trong lễ hội đền Chẹ, người dân phải đến thắp hương ở nhà ông Linh trước rồi mới ra đình.

Cụ Phạm Văn Kiến cho biết: Vào tháng giêng hằng năm, khi tổ chức lễ hội đền Chẹ, người dân phải làm nghi lễ rước những tấm sắc phong từ nhà ông Linh ra đền để tỏ lòng biết ơn, cung kính đối với gia đình đã có công nuôi dưỡng tướng Hắc Y.