(HNHN) Ngô Xương Văn  (?-?) là con thứ hai Ngô Quyền, là một vị vua nhà Ngô Trị vì từ 950 đến 965. Trong đó khoảng 951 – 954 cùng với anh trai là Ngô Xương Ngập. Sử gọi chung đó là thời Hậu Ngô Vương. Quê ở Đường Lâm, huyện Phúc Lộc, châu Giao, thuộc huyện Ba Vì, tỉnh Hà Tây cũ, nay thuộc huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội.

Ngô Quyền mất, Ngô Xương Văn bị cậu là Dương Tam Kha cướp quyền và bắt ông làm con nuôi. Được 6 năm, nhân hai thôn Đường Nguyễn và Thái Bình thuộc tỉnh Sơn Tây (nay thuộc tỉnh Vĩnh Phúc) nổi loạn, ông vâng lệnh Dương Tam Kha điều binh cùng hai tướng Dương Kiết Lợi và Đỗ Cảnh Thạch đi đánh dẹp. Đến Từ Liêm, ông bàn mưu kế với hai vị tướng ấy, sau đó trở về lật đổ Dương Tam Kha và giáng Dương Tam Kha xuống làm Chương Dương Công.

Năm Canh Tuất (950), ông lên ngôi và tự xưng là Nam Tấn vương, đóng đô ở Cổ Loa. Ông cho người đón anh là Ngô Xương Ngập trở về cùng trị nước (do trước đó Ngô Xương Ngập bị Dương Tam Kha truy sát nên bỏ trốn ở làng Trà Hương, nay thuộc xã Phạm Mệnh, huyện Kinh Môn, tỉnh Hải Dương). Ngô Xương Ngập xưng là Thiên Sách vương. Lúc này, triều đình cùng tồn tại hai vua.

Đến năm Giáp Dần (954), Ngô Xương Ngập mất, ông toàn quyền cai trị, nhưng trong nước thường có loạn. Năm Ất Sửu (965), khi đi dẹp loạn ở thôn Đường Nguyễn và Thái Bình, ông bị bắn chết tại trận. Con Ngô Xương Ngập là Ngô Xương Xí lên nối ngôi, chỉ còn là một sứ quân trong thời loạn, cho nên sau này Ngô Xương Xí cũng đầu hàng Đinh Bộ Lĩnh.

Trích Đại Việt sử ký toàn thư:

Năm 950, Dương Tam Kha sai Ngô Xương Văn cùng hai tướng họ Dương và họ Đỗ đem quân đi đánh hai làng là Đường và Nguyễn ở Thái Bình. Khi quân đến Từ Liêm, Ngô Xương Văn nói với hai tướng rằng:

- Đức lớn của Tiên Vương ta đã thấm vào tận lòng dân, cho nên, chính lệnh ban ra, không ai là không thuận nghe theo. Nay, không may Tiên Vương đã lìa bỏ quần thần, Bình Vương (chỉ Dương Tam Kha) làm việc bất nghĩa, cướp ngôi của anh ta, tội thật không có gì lớn bằng. Giờ đây, Bình Vương lại sai chúng ta đi đánh hai làng vô tội. Nếu may mà thắng được thì chẳng nói làm gì, còn như họ không chịu hàng phục thì ta biết làm sao được?

Hai tướng cùng nói:

- Chúng tôi xin theo lệnh của ông.

Ngô Xương Văn lại nói:

- Ta muốn đem quân quay lại đánh úp Bình Vương để khôi phục cơ nghiệp của Tiên Vương ta, như thế có nên chăng?

Hai tướng cùng cho là hay, bèn quay về đánh úp Dương Tam Kha. Mọi người muốn giết Dương Tam Kha đi, nhưng Ngô Xương Văn nói:

- Bình Vương đối với ta có ơn (chỉ việc Dương Tam Kha đã nhận Ngô Xương Văn làm con nuôi), tại sao lại nỡ giết?

Nói rồi, bèn giáng Dương Tam Kha làm Chương Dương Công, ban cho đất làm thực ấp (nay là bến Chương Dương).

Nhận xét về Ngô Xương Văn

Trong Đại Việt sử ký toàn thư, Lê Văn Hưu viết:"Nam Tấn Vương nhà Ngô trước bị gia thần là Tam Kha giam giữ, sau bị anh là Xương Ngập áp chế, một sớm đắc chí, không biết cẩn thận giữ mình, cho nên hưởng nước ngắn ngủi, không có chính tích gì, đáng tiếc thay! Nhưng, cứ xem việc tha tội cho Bình Vương, há không phải là nhân ư? Chịu nhịn cho Xương Ngập kiêu xấc, há không phải là cung ư? Đã nhân lại cung, cũng có thể thấy vương là người ra sao rồi."

Ngô Sĩ Liên có lời bàn trong Khâm định Việt sử Thông giám cương mục: "Nam Tấn nhà Ngô dùng chính nghĩa trừ kẻ tàn bạo, lấy lại được cơ nghiệp cũ. Công việc ấy cũng đã yên ủi vong linh tiên tổ mình, làm nguôi lòng bực tức của quỷ thần, của nhân dân. Thế mà, chỉ vì hiền lành nhù nhờ, đã không trừng trị Tam Kha về tội cướp nước, lại còn gây ra chiến tranh bẩn thỉu ở Thái Bình, cuối cùng tự rước lấy tai nạn, thật đáng tiếc!"

Ngô Thì Sĩ trong Việt sử tiêu án cũng có lời bàn về Ngô Xương Văn như sau: "Hậu Ngô Vương ở chỗ thâm cung, nên tặc thần không ngờ đến, ở giữa đường quay về, mà chư tướng không dám trái ý, truất phục được kẻ gian tà dễ như thay bàn cờ, 15 năm giữ cơ nghiệp, đáng gọi là lương chúa, đẻ con như thế Ngô Quyền cũng như là không chết. Đến như Thiên Sách chuyên quyền mà mình không được dự chính quyền, Tam Kha cướp ngôi vua mà không nỡ gia hình, luận giả cho Xương Văn là cô tức, nhưng xét bản tâm của Xương Văn thì chỉ biết cung kính anh, để kính nhường dòng con trưởng, không giết cậu, để mẹ được yên lòng, cũng là người có tư chất tốt, không thế, thì nếu không giết anh là Xương Ngập, cũng không để Tam Kha được sống. Duy chỉ có lỗi là để lộ cơ mưu, đến nỗi bị mũi tên lạc, chí khí hăng hái của thiếu niên chưa bỏ đi được, là đáng tiếc đó thôi."

Theo vinhanonline