Trang bìa tác phẩm “ Người đi dép cao su” do giáo sư Phùng Văn Tửu dịch  và giới thiệu

Sách dày 335 trang, được giáo sư Phùng Văn Tửu biên dịch công phu từ nguyên bản tiếng Pháp. Giáo sư  Phùng Văn Tửu đã có lời giới thiệu đầy đủ về vở kịch này:  “Người đi dép cao su” thực chất là một cuộc trình diễn lịch sử đấu tranh của dân tộc Việt Nam bằng nghệ thuật sân khấu, trong đó hình tượng Bác Hồ là kết tinh tất cả những gì được xem là tinh hoa của quá trình phát triển lịch sử dân tộc Việt Nam". 

Còn bản thân tôi, nguyên là một cán bộ ngoại giao, khi còn làm Bí thư văn hoá Đại sứ quán Việt Nam tại Angiêri từng quen biết Kateb Yacine, chỉ xin nói thêm những gì biết về tác giả.

Tôi quen biết Kateb Yacine vào những năm 80 của thế kỷ trước. Tôi phụ trách văn hoá ở Đại sứ quán nên có dịp làm quen với các văn nghệ sĩ nước bạn, đặc biệt với Kateb Yacine. Ông sinh năm 1929 ở thành phố cổ Constantine, miền đông Angiêri. Ông trước hết là một nhà văn, một nhà thơ, một người viết báo, từng đi rất nhiều nước trên thế giới. Ông đến Việt Nam từ năm 1967, thăm Hà Nội rồi sau đó còn đi thăm một số nơi ở miền Bắc. Những điều mắt thấy tai nghe trên đất nước của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong cuộc kháng chiến chống Mỹ xâm lược rất ác liệt đã thôi thúc ông tìm hiểu lịch sử Việt Nam, con người và vị lãnh tụ kính yêu của chúng ta.
 

Chân dung Kateb Yacine

Vở kịch “Người đi dép cao su” đánh dấu một bước ngoặc trong sự nghiệp sáng tác của ông. Từ đây ông chuyên tâm vào ngành sân khấu. Giáo sư Phùng Văn Tửu nhận xét vở kịch “Người đi dép cao su”: “có vấn đề lịch sử nhưng không phải là vở kịch lịch sử, có vấn đề chính trị nhưng không phải là một vở chính luận. Kịch thơ “Người đi dép cao su” được Yacine hình thành trên nền tảng những gì ông đã nghe, thấy và đọc về Bác Hồ kính yêu của chúng ta. Vở kịch này thành công trên nhiều sân khấu thế giới trong những năm đầu thập niên 70 thế kỷ trước”. K.Yacine cho biết ông viết vở kịch này năm 1970, do nhà xuất bản Seuil ở Pháp in ấn và được trình diễn lần đầu tiên tại thủ đô Angiê tháng 10 năm 1971. Ông là người sáng tác kịch bản đồng thời cũng là đạo diễn sân khấu và tự tổ chức các đoàn kịch đi biểu diễn khắp nơi ở xứ sở quê hương và cả bên Pháp trước đông đảo khán giả là những công nhân, nông dân, sinh viên và được hoan nghênh nhiệt liệt. Tại Theatre National Algerien (như là Nhà hát lớn của ta) ở thủ đô Angiê cũng như tại câu lạc bộ sân khấu ở các quận nội, ngoại thành. Ở đâu, lần nào có tổ chức trình diễn, ông đều không quên mời tôi và anh em cán bộ nhân viên ở Sứ quán ta đến dự các buổi biểu diễn và sau đó ông còn lưu chúng tôi lại để trò chuyện thân mật với các diễn viên và nhận xét buổi biểu diễn.

Đối với tôi, ông coi như anh em một nhà, đồng chí cùng một lý tưởng (trước kia ông cũng là đảng viên đảng cộng sản Angiêri). Ông thường mời tôi đến chơi nhà, trò chuyện cởi mở, rất thân mật. Căn nhà ông ở rất bình dị giống như những căn nhà khác ở ven thủ đô Angiê. Chỗ làm việc nhỏ hẹp với một tủ sách đầy ắp những sách báo tiếng A-rập, tiếng Pháp…, trên tường treo 2 tấm ảnh lớn hình hai vị anh hùng dân tộc Che Ghevara ở châu Mỹ Latinh và Hồ Chí Minh ở châu Á. Nói chuyện về chuyến đi Việt Nam những năm xưa, ông ca ngợi cuộc kháng chiến chống Mỹ của nhân dân ta và vị lãnh tụ kính yêu của nhân dân ta mà ông cũng gọi là “Oncle Hồ” (Bác Hồ).

Kateb Yacine có một người bạn rất thân: danh họa Issiakhem. Hai người kết bạn với nhau từ năm 1959. Issiakhem cũng rất quý trọng nhân dân Việt Nam chống Mỹ xâm lược, ông từng đến Hà Nội trong thời gian cao điểm của cuộc chiến tranh phá hoại của giặc Mỹ, từng tham gia đắp đất hộ đê sông Hồng ở khu vực Bác Cổ với một cánh tay bị cụt. Khi về nước, ông có ý định sẽ vẽ một bức tranh lớn về Việt Nam nhưng hoài bão đó chưa thực hiện được thì ông đã qua đời. Issiakhem cũng rất quí mến tôi. Ông thường mời tôi đến nhà riêng mỗi khi có lễ hội truyền thống dân tộc. Tôi còn nhớ như in buổi liên hoan ông tiễn tôi sắp hết nhiệm kỳ công tác về nước tại nhà riêng của Issiakhem. Kateb Yacine được tin đã tức tốc đưa mẹ đang ốm vào bệnh viện ở tỉnh Tlemcen(cách thủ đô 400km) rồi hối hả đáp máy bay về thủ đô Angiê để kịp dự liên hoan. Cả ba chúng tôi tri kỷ tri âm, chuyện trò lưu luyến, rồi cùng nhau chụp ảnh chung bên bờ Địa Trung Hải hiền hòa, thơ mộng.

Tôi đã được K.Yacine tặng quyển kịch thơ “Người đi dép cao su”, trong đó tác giả đã ghi “Tặng đồng chí Vũ Triệu, kỷ niệm về Việt Nam, Tổ quốc của những người tự do”. Phía dưới là hình của tôi do Issiakhem ký hoạ nhanh. Tôi giữ gìn quyển kịch đó, coi như một vật quý trong đời hoạt động đối ngoại của mình.
 

Trang sách có tấm ảnh chụp kỷ niệm Kateb Yacine, Issiakhem  và tác giả bài viết này cùng lời đề tặng của Kateb Yacine

Về nước ít lâu, tôi được tin hai anh đều đã vĩnh viễn từ giã cõi trần, lòng tôi se lại, thương nhớ. Hai anh mất đi, để lại tình hữu nghị đặc biệt giữa hai dân tộc Angiêri - Việt Nam, hai người anh em “cùng chiến đấu chung một chiến hào” chống chủ nghĩa thực dân xâm lược.

Năm nay, nhân kỷ niệm 122 năm ngày sinh của Bác Hồ kính yêu, xin có đôi lời kể thêm mẩu chuyện nhỏ, ít người biết đến về nhà viết kịch Kateb Yacine tài năng, có uy tín lớn ở Bắc phần châu Phi đã viết về Bác Hồ kính yêu của chúng ta. Và tôi cũng hy vọng quyển sách dịch quý giá này của Phùng Văn Tửu sẽ được phát hành rộng rãi hơn nữa (hiện nay mới in 500 cuốn), đáp ứng yêu cầu của đông đảo bạn đọc, nhất là giới thanh niên và mong các nhà nghiên cứu văn hóa đối ngoại quan tâm và đưa vở kịch này lên sân khấu Việt Nam.

Vũ Triệu

Theo Quehuongonline