Về Mã Thành, thăm Đền thờ , Lăng mộ Tiến sỹ Thái bảo mỹ quận công Hồ Đình Trung, toạ lạc dưới chân núi Động Ao, xã Mã Thành, huyện Yên Thành, tỉnh Nghệ An –

Đền thờ được công nhận là di tích lịch sử Quốc gia. tôi được người dân nơi đây kể cho nghe câu chuyện truyền thuyết còn lưu truyền trong niềm tự hào của nhân dân địa phương:
Chuyện kể rằng: Tiến sỹ Thái bảo mỹ quận công Hồ Đình Trung, sinh khoảng đầu thế kỷ XV, tại làng Kẻ Cuồi ( làng Tam Thọ, xã Thọ Thành, huyện Yên Thành ngày nay), là hậu duệ đời thứ 4 của Trạng nguyên Hồ Tông Thốc. Hồ Đình Trung đã từng giữ chức Khâm sai Tiết chế xứ Nghệ An, đầu Triều Lê; giữ chức Bắc quân Đô đốc phủ. 
Ông có công lao to lớn đối với đất nước Đại Việt, thế kỷ XV. Đặc biệt là vai trò của ông trong việc phòng giữ biên cương phía Bắc và giữ gìn an ninh trật tự ở miền đất phên giậu Nghệ An- Hà Tĩnh bây giờ. Với cương vị là Khâm sai Tiết chế xứ Nghệ, Hồ Đình Trung đã cùng quan chức- bộ máy chính quyền Nghệ An- chỉ huy quân, dân giữ vững miền đất phên giậu, tạo nền tảng cơ sở vật chất cho công cuộc Nam tiến : ngày 6/11/1470, Vua Lê thân chinh triệu tập 26 vạn tinh binh, tiến về phía Nam chinh phạt Chiêm Thành – Bọn chuyên gây rối vùng Nghệ An, Hà Tĩnh; Hồ Đình Trung được vua Lê ban cho một con chiến mã và chỉ huy một đạo quân tiên phong đánh vào sào huyệt của kẻ thù. Ông đã cưỡi con bạch mã chỉ huy Đại quân quét sạch giặc Chiêm Thành...
Hồ Đình Trung vốn là một văn thần lỗi lạc. Khi xông trận mạc, ông là một võ tướng trí dũng song toàn của bình định vương Lê Lợi. Ông đã cống hiến nhiều công lao mở mang làng xóm, xây dựng thuần phong mỹ tục nơi quê hương; là vị quan thanh liêm, cương trực. Ông là võ tướng tràn đầy khí phách can trường, một lòng sắt son, lập đồn, xây lũy, quyết tâm chống giặc ngoại xâm. Ông đã cùng với Lê Lợi đánh tan giặc Minh và được Vua phong là “Thái bảo Mỹ Quận Công”.
Trong chiến trận Hồ Đình Trung xông pha, truy đuổi tàn quân Chiêm ra khỏi bờ cõi Đại Việt. Ông bị tàn quân đánh lén từ phía sau, trọng thương gần đứt cổ. Khi lâm trận, Con chiến mã thấy thân chủ của mình bị thương liền hí lên một hồi vang cả đất trời. Quân thù khiếp sợ bỏ chạy tán loạn. Ngựa đưa ông về quê. Đến vùng đất Hoan Châu (xã Diễn Bình - Diễn Châu - Nghệ An ngày nay), ngựa dừng chân bên một quán nước. Vết thương ở cổ máu ra quá nhiều. Hồ Đình Trung hỏi bà cụ bán nước trong hơi thở đứt quãng thều thào: - "Xưa nay… bà…có thấy … ai bị …bị …trọng… thương, đầu sắp… lìa … khỏi… cổ, mà … vẫn … sống… được … không?”- Bà cụ đáp : "Nếu bị thương đầu sắp lìa khỏi cổ thì không thể sống được”. Chiến Mã nghe vậy liền vội vàng phi nước đại, cõng ông trên lưng gấp gấp về quê. Đi được một quãng đường,phần thân của ông rơi xuống đất. Phần thân biến thành một ngọn núi có hình dáng như người ( nhân dân gọi là Lèn hai vai ở Diễn Châu). Ngựa vẫn tiếp tục chạy về phía Mã Thành. Yên ngựa rơi xuống. Từ đó mọc lên một dãy núi có hình yên ngựa (nhân dân nơi đây gọi là núi Yên Mã). Phần thủ cấp ngựa đưa về núi Động Ao. Nhân dân trong vùng mai táng trên ngọn núi trong niềm đau đớn tiếc thương vô hạn. Ngựa bạch xông pha chiến trận, trung thành với thân chủ. Nay chủ mất, do quá thương nhớ thân chủ, suốt ngày ngựa quanh quẩn bên phần mộ, không chịu ăn uống, buồn rầu tiếc thương và trút hơi thở cuối cùng ở chân núi Động Ao. Nhân dân vì cảm phục sự khôn ngoan và trung thành của chiến mã, nên đã mai táng ngựa bạch ở chân núi phía trước đền thờ chủ. Ngựa được gần gũi đêm ngày bên thân chủ. Dưới chân núi Động Ao, trước đền thờ và lăng mộ của ngài vẫn còn lưu giữ ngôi mộ ngựa, trên mộ là pho tượng chiến mã màu trắng.
Đến đời Vua Lê Nhân Tông, nhà Vua ban phong “Khâm Sai Tiết Chế Nghệ An Xứ, bắc quân Đô đốc phủ , Thái bảo Quận công”. Vua Lê Thánh Tông và các triều đại phong kiến, thấy được công lao to lớn, của dũng tướng Hồ Đình Trung, đã cho lập đền thờ, giao cho 3 làng trông coi và lo hương khói: Đó là làng Chân Canh, làng Thạch Rụ và làng Cuồi ( nay là xã Tam Thọ) thuộc Trang Mộng Sơn xưa. Khi Trang Mộng Sơn chia cắt, mộ và đền ngài thuộc xóm Đồng Nhân, xã Mã Thành - huyện Yên Thành bây giờ. Hàng năm cứ vào ngày 12/2 âm lịch là ngày giỗ ông - ngày này con cháu họ Hồ từ mọi miền Tổ quốc, nhân dân trong vùng về hội tụ. .. dâng hương, tưởng nhớ người anh hùng dân tộc 
Bài và ảnh : Hoàng Cẩm Thạch