Trong 14 dòng họ được UBND huyện Thanh Chương (Nghệ An) công nhận danh hiệu “dòng họ văn hoá” năm 2015, họ Nguyễn Quang ở xã Thanh Tường là một dòng họ lớn, có lịch sử phát triển lâu đời và có nhiều đóng góp cho quê hương, đất nước.

Họ Nguyễn Quang rước Bằng công nhận danh hiệu dòng họ văn hóa

Cách nay gần 500 năm, hoà trong dòng người chạy loạn binh đao, thuỷ tổ của dòng họ Nguyễn Quang là Nguyễn Quang Độ từ miền Bắc đã về vùng Lục Chu sinh sống, bỏ công khai hoang mở đất, tạo nên vùng quê yên ấm, đông vui, đó là làng Dinh Chu bây giờ. Ông đã được triều đình ban tặng 3 chữ “Khai – Tất – Tiên” để ghi nhận công lao của người khai cơ lập ấp. Dân làng Dinh Chu cũng đã tôn ông làm Thành hoàng làng, ngày trước hàng năm thường tổ chức cúng tế long trọng tại đình làng. Hậu duệ 4 đời của thuỷ tổ họ Nguyễn Quang là vị tướng thời Lê “Nguyễn Tướng công Bạch Linh”, huý danh là Nguyễn Quang Mão, cũng có nhiều công lao hộ quốc, trợ dân.

Nhà thờ đại tôn họ Nguyễn Quang (ở xóm 2) khởi dựng từ 300 năm trước, qua nhiều lần trùng tu tôn tạo vẫn giữ nguyên kiến trúc xưa, gồm thượng đường và hạ đường, tại đây còn lưu giữ được nhiều đồ tế khí cổ kính như long ngai, bài vị, câu đối, đặc biệt là bảng vàng “Khai – Tất – Tiên” do triều đình ban tặng. Trước cách mạng Tháng Tám, nhà thờ họ Nguyễn Quang là nơi hội họp bí mật của Chi bộ đảng làng Dinh Chu, trong 2 cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ, từng là nơi làm việc của UBND huyện Thanh Chương thời kỳ sơ tán, là nơi cất dấu vũ khí, đạn dược của các đơn vị quân đội.

Khuôn viên mộ tổ dòng họ Nguyễn Quang

Quá trình cách mạng từ khi có Đảng, các thế hệ con em dòng họ Nguyễn Quang đã tích cực tham gia vào sự nghiệp chung của dân tộc. Ngay trong cao trào Xô Viết Nghệ Tĩnh những năm 1930 – 1931, họ Nguyễn Quang đã có nhiều người tham gia hoạt động cách mạng, như các ông Nguyễn Quang Tốn, Nguyễn Quang Huyên, Nguyễn Quang Toại, Nguyễn Quang Thư… từng bị thực dân Pháp bắt giam, tù đày, họ là những lão thành cách mạng. Đặc biệt trong số cán bộ thời kỳ 1936 – 1939, tiền khởi nghĩa, có ông Nguyễn Quang Đường vốn là Bí thư Chi bộ Dinh Chu, bị Pháp bắt giam tại nhà lao Buôn Mê Thuột, sau vượt ngục trở về nối liên lạc với tổ chức Đảng, được phân công làm thành viên ban chỉ đạo giành chính quyền ở huyện. Sau cách mạng Tháng Tám, ông được cử làm chủ tịch đầu tiên của Uỷ ban Việt Minh huyện, Bí thư Huyện uỷ Thanh Chương (1947 – 1949), rồi Phó Ban dân vận Trung ương (từ 1953).

Trong 2 cuộc kháng chiến, họ Nguyễn Quang đã có hàng trăm người lên đường nhập ngũ tham gia chiến đấu, 6 liệt sĩ hi sinh vì sự nghiệp giải phóng dân tộc, 1 người là dũng sĩ diệt Mỹ được Nhà nước tặng 112 huân huy chương các loại, 15 cá nhân trong họ được UBND tỉnh Nghệ An tặng Bằng khen. Với nhiều đóng góp công sức cho dân tộc, năm 1978 họ Nguyễn Quang đã được Hội đồng bộ trưởng (Chính phủ) tặng Bằng khen. 

Trải qua gần 5 thế kỷ, 16 đời , họ Nguyễn Quang hiện có 115 hộ, 425 nhân khẩu. Con cháu họ Nguyễn Quang dù sinh sống ở quê hương hay lập nghiệp trên mọi miền Tổ quốc, vẫn luôn đoàn kết, hoà thuận, thương yêu, đùm bọc lẫn nhau, giúp nhau phát triển kinh tế, nâng cao đời sống, chăm lo sự học. Trong họ, hiện có 1 PGS – TS, 3 thạc sĩ và hàng chục cử nhân, kỹ sư, sinh viên đại học. Từ lâu, họ Nguyễn Quang đã lập quỹ tương thân tương ái, khuyến học, khuyến tài và thường xuyên tổ chức trao tặng quà cho con cháu có thành tích học giỏi, vượt khó, đậu đại học… vào dịp tế tổ đầu xuân. Họ Nguyễn Quang từng được UBND huyện công nhận là dòng họ hiếu học, xuất sắc, giai đoạn 2007 – 2012.

Với bề dày truyền thống vẻ vang, họ Nguyễn Quang đã được UBND huyện Thanh Chương công nhận danh hiệu: Dòng họ văn hoá năm 2015. Đây là một sự kiện lớn trong quá trình phát triển của họ tộc, vừa vinh dự, tự hào, vừa là động lực, động viên con em trong họ, tiếp tục phát huy truyền thống tốt đẹp của cha ông “nhân nghĩa – yêu nước – hiếu học”, góp phần xây dựng dòng họ, quê hương ngày càng giàu đẹp.

                                                                            An Nam