(Baonghean) “Bác Hồ đã đặt tên cho đồng chí Chu Huy Mân là Hai Mạnh (Mạnh chính trị - Mạnh quân sự). Điều đó đã nói lên Đảng, Nhà nước ghi nhận và đánh giá cao đức độ, tài năng, cống hiến của đồng chí trong sự nghiệp cách mạng của nhân dân ta...” (Đại tướng Võ Nguyên Giáp, lưu bút trong sổ tang của gia đình Đại tướng Chu Huy Mân).

Bài I. Lửa thử vàng



                                      Đại tướng Chu Huy Mân

Đại tướng Chu Huy Mân, tên thật là Chu Văn Điều, sinh ngày 17/3/1913 tại xã Yên Lưu, tổng Yên Trường, huyện Hưng Nguyên (nay là xã Hưng Hoà, Thành phố Vinh). Quê ông, những năm cuối thập kỷ 20 nửa cuối thế kỷ trước, là một vùng đồng chua nước mặn, địa hình bị chia cắt bởi hói đồng, kênh rạch, đường sá đi lại khó khăn. Ruộng đất ba phần nằm trong tay địa chủ, nhân dân chủ yếu đi làm thuê, đời sống cay cực vì lao dịch nặng nề, thuế sưu chồng chất, trai tráng trong làng phần lớn không biết chữ. Hàng trăm người phải vào làm thuê trong các nhà máy ở Vinh, tránh vỏ dưa gặp vỏ dừa, ở làng họ bị địa chủ ức hiếp bóc lột không còn đường sống, vào nhà máy họ lại bị cúp lương, hành hạ đủ kiểu. Lòng căm thù, ý chí phản kháng của họ ngày càng dâng cao. Vì thế, những người cộng sản thế hệ tiền bối ở Tân Việt, Thanh niên cách mạng đồng chí Hội đã chọn Yên Lưu làm nơi phát tích, xây dựng cơ sở. Không phải ngẫu nhiên, "Đông Dương cộng sản Đảng vùng nông thôn Đông Bắc Vinh - Bến Thuỷ” gọi tắt là Chi bộ Lộc Đa, Yên Dũng, Đức Thịnh - 1 trong 5 chi bộ cộng sản đầu tiên của Nghệ An và cũng là chi bộ cộng sản đầu tiên duy nhất ở Hưng Nguyên, lại ra đời từ đây. Anh thanh niên Chu Huy Mân và nhóm trai làng đi làm phu khuân vác ở các nhà máy ở Vinh, Bến Thuỷ càng thấy náo nức trong lòng, khát khao được góp sức trai đánh đổ thực dân phong kiến theo con đường Nga - Xô Viết.

Khi được Bí thư Chi bộ Hoàng Trọng Trì giao nhiệm vụ đi vận động nhân dân tổ chức một cuộc mít tinh, tuần hành, Chu Huy Mân đã chọn đêm rươi lên (giữa tháng và cuối tháng, bà con đi bắt rươi đông như hội) để che mắt địch. Đêm 29 rạng sáng 30/10/1929 (âl), chưa đến giờ Ngọ, dân làng Yên Lưu đã “đi bắt rươi”. Chỉ có khác những lần đi bắt rươi trước, lần này theo sự chỉ dẫn của Chu Huy Mân, dân làng tụ tập về chùa Phu nghe diễn thuyết. Sau đó dân làng chia làm hai đoàn, một đoàn do Chu Huy Mân chỉ huy kéo về làng Yên Ấp (làng Mốc), một đoàn do Chu Văn Mười chỉ huy kéo về Yên Lạc (xóm Giếng). Vừa đi đoàn người vừa hô vang những câu khẩu hiệu “Đánh đuổi đế quốc Pháp và Nam triều phong kiến”, “Thực hành thổ địa cách mạng”, “Ủng hộ Nga - Xô Viết”, “Công nông kết đoàn giành lợi quyền” …

Được đồng chí Hoàng Trọng Trì dẫn dắt, Chu Huy Mân tập hợp số bạn cùng trang lứa vào Hội trai làng. Hội trai làng ngày vào Vinh, Bến Thuỷ làm thuê chắp nối liên lạc, mang tài liệu, truyền đơn đi phân phát cho các xã phụ cận và ngấm ngầm sửa soạn gậy, gộc, giáo, mác để bảo vệ quần chúng đấu tranh với hào lý địa phương. Thắng lợi của cuộc mít tinh, tuần hành đêm bắt rươi của Yên Lưu đã cổ vũ cho phong trào quần chúng ở Hưng Nguyên. Sau đêm đó, có đêm nhiều xã ở Hưng Nguyên đã nổ ra mít tinh, tuần hành. Tri phủ Hưng Nguyên vô cùng hoảng loạn, hào lý các địa phương phải khép mình nhượng bộ. Ngày 19/4/1930, hơn 400 công nhân Nhà máy Diêm (Bến Thuỷ) đứng lên đòi tăng lương, bớt giờ làm, không được đánh đập, nhục mạ công nhân. Trong vai phu khuân vác, Chu Huy Mân và các bạn trong Hội trai làng Yên Lưu đã có mặt trong đội ngũ.

Theo sự chỉ đạo của tổ chức Đảng, Chu Huy Mân và các bạn trong Hội trai làng đã vận động nhân dân Yên Lưu tham gia cuộc mít tinh nhân Ngày Quốc tế Lao động của công nhân Vinh - Bến Thuỷ. 4 giờ sáng ngày 1/5/1930, hàng trăm người dân Yên Lưu đã có mặt ở Km4 đường Vinh - Cửa Hội, để kéo về Vinh. Tri phủ Hưng Nguyên, chánh tổng Yên Trường đã trực tiếp chỉ huy lính xả súng điên cuồng vào đoàn biểu tình tay không, hàng chục người đã ngã xuống. Lo cấp cứu người bị thương, lo chôn cất người chết, lần đầu tiên trong đời cách mạng máu đào của nhân dân, của đồng chí, đồng đội thấm đỏ người Chu Huy Mân.

Ngày 10/9/1930, Chi bộ Yên Lưu đã kết nạp đồng chí Chu Huy Mân. Sau này, ông tâm sự: Khi nhìn màu đỏ lá cờ, ông nhớ đến những dòng máu đào mà nhân dân quê ông đã đổ xuống trong ngày 1/5/1930. Món nợ này, mình phải trả sao đây?!

Nhiệm vụ đầu tiên chi bộ giao cho Chu Huy Mân là tổ chức cho nhân dân Yên Lưu tham gia cuộc mít tinh của nhân dân cả huyện Hưng Nguyên vào ngày 12/9/1930. Dẫu còn rất trẻ (chưa đầy 18 tuổi) nhưng qua các lần thử thách, Chu Huy Mân đã được nhân dân Yên Lưu tin cậy. Ông và các bạn trong Hội Trai làng như Trần Huy Trí, Trần Huyên, Trần Lữ, Dương Cu, Đinh Chu… đến vận động, mọi người đều hăng hái tham gia. 4 giờ sáng ngày 12/9/1930, tiếng trống, tiếng mõ, tiếng tù và vang dậy đất Yên Lưu. Hơn 500 người dân cả già, trẻ, trai gái đã có mặt ở dăm Mụ Nuôi (Yên Dũng) để kéo về Bến Thuỷ. Kẻ thù đã dùng cả máy bay ném bom, xả súng đàn áp giã man cuộc biểu tình này. Hàng chục người đã ngã xuống. Để ổn định tình hình tư tưởng, ngay chiều đó, theo sự phân công của chi bộ, Chu Huy Mân đã tập hợp quần chúng trong xã về đền Quan Thánh để phát động căm thù, động viên mọi người kéo về Đề Cả để làm lễ truy điệu đồng chí, đồng bào Hưng Nguyên hy sinh sáng nay.

Từ trong máu lửa, các Xô Viết công nông ra đời. Nông hội Đỏ Yên Lưu đã bầu ông Trần Tích làm xã bộ, Chu Huy Mân và Trần Vương làm chỉ huy Xích vệ (Tự vệ đỏ). Để củng cố lòng tin của quần chúng, Tự vệ đỏ Yên Lưu do Chu Huy Mân chỉ huy đã tổ chức bao vây nhà phó đoan Đinh Toàn, lý trưởng Đinh Tuyền, bắt chúng phải tự bãi chức, nạp sổ sách, triện đồng lại cho Nông hội...

Trước sự truy lùng ráo riết của kẻ thù, tháng 7/1931, Chu Huy Mân nhận nhiệm vụ đón hai đồng chí lãnh đạo Xứ ủy Trung kỳ là Nguyễn Lợi (Quyết), Chu Văn Biên và cơ quan ấn loát của Xứ ủy về Yên Lưu. Bằng sự khôn khéo thay đổi địa điểm lúc ở Chùa Mốc, lúc ở Long triều, lúc ở đền Quán Thánh… lấy dân làm tường thành bảo vệ, tiếp tế, giữa lòng địch các đồng chí lãnh đạo Xứ ủy vẫn an toàn. Hàng loạt tài liệu, truyền đơn của Đảng vẫn được in từ đây để gửi đến các địa phương củng cố Đảng, củng cố lòng tin của nhân dân. Là đảng viên chưa bị lộ bám trụ lại với quê hương, cuối năm 1932, Chu Huy Mân đã phục hồi được Chi bộ Yên Lưu. Đại hội chi bộ tháng 11/1932, đồng chí được bầu làm bí thư kiêm chỉ huy trưởng Tự vệ đỏ. Trước sự trả thù quyết liệt của kẻ thù, với chủ trương “đơn tuyến, đồng lòng”, Bí thư Chi bộ Yên Lưu Chu Huy Mân đã vừa bảo toàn đựơc lực lượng vừa phát triển thêm đảng viên mới, nắm dân, giữ vững liên lạc với phủ uỷ Hưng Nguyên. Phong trào ở Yên Lưu bên ngoài thì tạm lắng, bên trong thì sục sôi...

 Bước sang năm 1933, tình hình có nhiều chuyển biến thuận lợi, nhiều đồng chí qua ba năm giam cầm đã được trả tự do. Chớp thời cơ, Bí thư Chu Huy Mân đề ra chủ trương: chuyển phương thức đấu tranh từ bí mật sang bán công khai, bán hợp pháp, đấu tranh đòi lại ruộng đất tu lý (ruộng đất của dân hào lý tạm tịch thu vì thiếu sưu thuế), giảm các khoản thuế khoá vô lý.

Tháng 10/1935, Chu Huy Mân được Tỉnh ủy mời về báo cáo kinh nghiệm vận động quần chúng đấu tranh hợp pháp tại hội nghị Tỉnh ủy mở rộng ở Kỳ Trân (Nghi Lộc). Những bài học bám dân, bám cốt cán trong thanh niên để xây dựng Đảng của Chi bộ Yên Lưu đã được Tỉnh ủy nhân rộng trong toàn tỉnh.

Sau khi Mặt trận bình dân giành thắng lợi ở nước Pháp, ngày 29/9/1936, Tỉnh ủy Nghệ An mở hội nghị Đông Dương Đại hội tại Quảng Trí (Vinh). Chu Huy Mân là đại biểu chính thức. Sau Đại hội, ông được Thường vụ Tỉnh ủy giao hai nhiệm vụ tổ chức vận động đông đảo nhân dân Yên Lưu, Yên Dũng, Lộc đa đi đón Gô-đa (một phái viên của Mặt trận bình dân Pháp sang thị sát tình hình ở Việt Nam), đồng thời chắp nối liên lạc để Tỉnh ủy phục hồi lại các chi bộ trong Nhà máy xe lửa Trường Thi và Nhà máy Diêm (Vinh). 

Bằng sự khéo léo và tín nhiệm của mình, Chi bộ Yên Lưu đã vận động được hàng ngàn người dân Yên Lưu, Yên Dũng, Lộc Đa kéo về Vinh đón Gô-đa. Nhờ lực lượng này áp đảo, bọn chủ các nhà máy phải mở cửa để công nhân tiếp xúc với Gô-đa, vạch trần bộ mặt thật của bọn thực dân phong kiến đàn áp, bóc lột, nhục mạ công nhân. Cũng thông qua mít tinh đón Gô-đa, Chu Huy Mân chắp nối liên lạc được với một số nòng cốt công nhân trong hai nhà máy, chuyển tài liệu, báo đảng, truyền đơn, nghị quyết của Tỉnh ủy vào, phát triển thêm đảng viên mới. Nhờ thế, đầu năm 1937, chi bộ đảng ở Nhà máy xe lửa Trường Thi và Nhà máy Diêm đựơc phục hồi.

Tranh thủ sự ảnh hưởng của mặt trận bình dân Pháp, Bí thư Chi bộ Yên Lưu Chu Huy Mân đã tổ chức công khai ra mắt các phường hội, mỗi phường hội thường có 1-2 đảng viên sinh hoạt. Nổi bật nhất là Hội bình dân chợ Trụ, đã thu hút đựoc chị em phu nữ tiểu thương ở Vinh, Bến Thuỷ, Nghi Lộc, Nghi Xuân tham gia rất đông. Dẫu rất khéo léo ngụy trang bí mật, Chu Huy Mân vẫn bị lọt vào tầm ngắm của mật thám Pháp. Tháng 2/1937, khi ông đang tổ chức cho một tốp thanh niên Yên Lưu sang đá bóng ở Nghi Xuân (Hà Tĩnh) thì bọn hương kiểm cho lính ập đến bắt giải về phủ Hưng Nguyên. Do khéo léo trong đấu tranh, chỉ sau một tuần giam giữ, đánh đập chúng phải thả Chu Huy Mân.

Tháng 7/1937, trước tình hình khủng bổ trắng của kẻ thù ngày càng quyết liệt, để bảo toàn nòng cốt, theo sự chỉ đạo của Phủ ủy Hưng Nguyên, Chu Huy Mân tạm lánh sang Nghi Xuân với danh nghĩa đi dạy học cho hai con của điền chủ tiến bộ Dương Thông. Những người dân chài ở hai bên bờ sông Lam đã trở thành chiến sỹ giao thông chuyển tin tức từ Yên Lưu sang cho ông và chuyển ý kiến chỉ đạo của ông về cho các đồng chí mình. Thời gian lưu lại gia đình điền chủ Dương Thông tuy không dài, Chu Huy Mân đã giác ngộ được nhiều thanh niên tiến bộ ở Nghi Xuân. Một trong những hạt giống đỏ đó là Giáo sư Vũ Ngọc Khánh (Phó Chủ tịch Ủy ban kháng chiến Nghi Xuân, 1945 - 1946). Chưa được vài tháng, tri phủ Hưng Nguyên lại cho lính sang Nghi Xuân vây bắt giải Chu Huy Mân về phủ rồi đưa ông về Yên Lưu quản thúc...

Tháng 9/1939, Chiến tranh Thế giới lần thứ II bùng nổ. Chính quyền của Mặt trận bình dân Pháp đổ, Đa-le-di-ê lên nắm quyền thẳng tay đàn áp cách mạng Đông Dương. Ở điểm Đỏ Hưng Nguyên, chúng bất chấp luật lệ, nghi ngờ ai là bắt khảo tra, ép cung, bí mật thủ tiêu. Ngày 10/9/1939, Chu Huy Mân bị bắt lên Nhà lao Vinh, lại bị những trận đòn tới tấp nhưng ông vẫn cắn răng chịu đựng, đấu lý với bọn cai ngục là mình bi bắt oan. Sau 20 ngày giam giữ, đánh đập, khảo tra chúng lại thả ông về Yên Lưu. Biết chúng đang biến mình thành mồi nhử để “cất vó”, Chu Huy Mân cẩn thận hơn trong công việc, vì thế tổ chức Đảng ở Yên Lưu vẫn được bảo tồn. Mặc dầu mật vụ bí mật vây quanh, vẫn không tìm ra được sơ hở nào của Chu Huy Mân, ngày 5/3/1940 (âl), chúng bí mật bắt Chu Huy Mân về Nhà lao Vinh, rồi bí mật chuyển ông về Nhà lao Kon Tum...

Trong tù, Chu Huy Mân và các đồng chí của mình đã biến nhà tù thành trường học. Roi vọt của kẻ thù không thể khuất phục được ý chí của các ông, mà ngược lại càng tôi luyện các ông trở thành những người cán bộ cách mạng kiên trung. Mùa Xuân năm 1943, được sự bố trí của tổ chức, Chu Huy Mân và một số đồng chí ở Quảng Nam tổ chức vượt ngục thành công. Không thể trở lại quê hương, Chu Huy Mân sát cánh cùng các đồng chí ở Quảng Nam xây dựng lực lượng, phát động quần chúng. Ông được bầu vào Thường vụ Tỉnh uỷ Quảng Nam và là 1 trong 4 cán bộ chủ chốt của Quảng Nam lãnh đạo quần chúng đứng lên giành lại chính quyền về tay nhân dân ngày 24/8/1945.

Cách mạng Tháng Tám thành công, Đại hội Đảng bộ tỉnh Quảng Nam đã bầu đồng chí Chu Huy Mân làm Phó Bí thư Tỉnh uỷ kiêm Chính trị ủy viên Tỉnh đội Quảng Nam.

Giữa tháng 9/1945, đồng chí Chu Huy Mân được Đảng giao nhiệm vụ làm Chủ tịch Ủy ban kháng chiến Khu C (4 tỉnh Bắc Trung bộ: Quảng Nam, Thừa Thiên- Huế, Quảng Trị, Quảng Bình), kiêm Chính trị ủy viên Mặt trận đường 9 - Xavanakhệt. Ngày 15/10/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh thành lập các chiến khu trong cả nuớc, giải tán các Ủy ban kháng chiến khu, Chu Huy Mân được điều động về Bộ Tư lệnh Chiến khu IV...

(còn nữa)

Nguyễn Khắc Thuần