Tháp đá Cẩm Duệ được xây dựng vào thế kỷ 16 trên khu đất cao, rộng hơn 2.000 m2, ở thôn Quang Trung, xã Cẩm Duệ, huyện Cẩm Xuyên (Hà Tĩnh). Khu di tích ngoài tháp đá còn có điện thờ, tượng voi, ngựa, cổng tam quan... (Ảnh: Tùng Trọng).

Tháp đá Cẩm Duệ là nơi an nghỉ của Lê Am, một vị quan thời nhà Lê. Ông có công lao to lớn trong việc ph‌ò vua giúp nước.

Lê Am vốn là một người thông minh, nhờ có công lao và đức độ, ông được nhà vua ban thưởng chọn đất an táng khi còn sống. Ông đã chọn vùng đất cao gần sông Ngàn Mọ - nơi đã sinh thành và nuôi dưỡng ông (nay thuộc thôn Quang Trung, xã Cẩm Duệ, huyện Cẩm Xuyên).

Sau khi ông mất, nhà Lê đã cho xây Am Tháp này để người dân hương khói. Trải qua hơn 500 năm, tháp đá vẫn được giữ nguyên. Am Tháp có ba tầng, cao hơn 3 m, được ghép từ những tấm đá nguyên khối. Bao quanh tháp là hệ thống tường dày khoảng 1 m, cao 1,2 m, được xây bằng gạch gồ (loại gạch nung riêng dùng xây đền chùa trước đây).

Phía trên vòm cửa hướng chính diện tại tầng thứ hai khắc 5 chữ Hán cổ "Thiên cơ thân đức tạo", có ý nghĩa ca ngợi người đức độ, cần mẫn. Còn ở tầng 3 của tháp có khắc 3 chữ Hán "Tinh nhật nguyệt", có ý nghĩa ca ngợi tấm lòng của người xưa.

Toàn bộ ngôi tháp được tạo ghép bằng những phiến đá màu gan gà. Các phiến đá được ghép phẳng, vuông thành sắc cạnh, không có vữa lót kết dính nhưng gắn kết với nhau chắc chắn. 

Ông Dương Văn Thanh (SN 1962, trú tại xã Cẩm Duệ, huyện Cẩm Xuyên), là người nhận nhiệm vụ trông coi tại di tích này cho biết: "Tháp đá này khoảng hơn 500 năm tuổi, rất linh thiêng. Thời điểm chưa có dịch Covid-19, du khách về tham quan, tìm hiểu rất nhiều".

Những bức tường rêu phong cổ kính.

Từ khi xây dựng đến nay, tháp trải qua một lần trùng tu vào năm 2009 - 2011. Cơ quan chức năng đã làm mới điện thờ, xây cổng tam quan cùng hệ thống tường rào xung quanh bằng gạch nung.

Ông Võ Tá Kỷ, Chủ tịch UBND xã Cẩm Duệ (huyện Cẩm Xuyên) cho biết, Am Tháp đã có hơn 500 năm nay. Với những giá trị về mặt văn hóa, lịch sử, khoa học nghệ thuật độc đáo, năm 2006 Am Tháp đã được xếp hạng là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia.

Trước cổng vào tháp đặt đăng đối hai bên hai cặp ngựa và voi tạc bằng đá.