Nhà thờ được xây dựng vào năm 1549. Hiện nay, nhà thờ lấy tên là nhà thờ Trương - Đặng Công. Câu chuyện lịch sử về 2 dòng họ này thật thú vị, gắn liền với lịch sử dân tộc và kết tinh từ tình huynh - đệ gắn kết keo sơn.

Từ 2 vị tướng nhà Minh sang Đại Việt

Ngược dòng thời gian, theo gia phả của nhà thờ Trương - Đặng Công xã Diễn Kỷ, huyện Diễn Châu, vào nửa đầu thế kỷ XV thời Minh Thành Tổ, 2 ông Trương Công Quang và Đặng Phúc Thiêm cùng 10 vị tướng trong phái đoàn nhà Minh từ Trung Quốc lấy cớ giúp nhà Hồ diệt nhà Trần sang đánh Đại Việt. Sau một thời gian, tinh thần của quân Minh mỏi mệt và lần lượt thua trận, nhất là tại thành Đông Quan.

Nhà thờ họ Trương- Đặng Công. Ảnh: Ngọc Phương Cuộc chiến kết thúc, tướng và binh sỹ nhà Minh người thì chọn về phương Bắc, người thì ở lại nước Nam. Nhưng người muốn ở lại thì nhiều, người xin đi rất ít. Trương Công Quang và Đặng Phúc Thiêm thấy được tấm lòng nhân nghĩa của tướng lĩnh Đại Việt, thấy người dân sống hòa mục, ân tình nên đã xin ở lại. Hai ông kết nghĩa anh em, Trương Công Quang được tôn làm anh. Từ đây, việc binh đao dập tắt, thiên hạ thái bình.

Từ thành Đông Quan, 2 ông Trương Công Quang và Đặng Phúc Thiêm cùng xuôi xuống phương Nam để tìm nơi sinh cơ lập nghiệp. Đến địa phận tổng Lý Trai - Diễn Châu ngày nay, thấy đất đai rộng lớn, hai ông quyết định lưu lại vùng đất này.

Biến vùng đất chua mặn trở thành trù phú

Vùng đất nơi 2 ông dừng chân đầu tiên là rừng lau lác ngút ngàn, đất đai nhiễm mặn, bạc màu. Buổi ban đầu của những người đi tìm quê mới vô cùng khó khăn, gian khổ. Tài sản lớn nhất mà 2 ông có được chỉ là lòng nhiệt huyết và sức trẻ. Khắc phục những khó khăn ban đầu đó, 2 ông chiêu mộ thêm dân lưu tán, dựng lán trại, từng bước ổn định nơi cư trú.

Chính điện nhà thờ họ Trương- Đặng Công. Ảnh: Ngọc Phương

Trương Công Quang và Đặng Phúc Thiêm đã khai khẩn một vùng đồng bằng rộng lớn gồm 12 xứ đồng, với hàng trăm mẫu ruộng. Trương Công Quang quan sát địa hình, nhận thấy mảnh đất này là vùng đồng sâu, chiêm trũng, chỉ phù hợp với một số cây trồng như lúa, khoai, đậu… lại nằm trước cửa sông Bùng đổ ra biển nên đất bị nhiễm mặn, cây khó phát triển.

Vì vậy nơi đây cần có kế hoạch cải tạo lâu dài và hiệu quả. Ông bàn với Đặng Phúc Thiêm phân công công việc cho từng nhóm người: một nhóm trai tráng đi phát lau sậy, mở rộng diện tích, dẫn nước ngọt từ thượng nguồn xuống để thay chua rửa mặn, cải tạo ruộng đồng. Phụ nữ thì được ở nhà tề gia, nội trợ…

Bài vị của 2 ông Trương Công Quang và Đặng Phúc Thiêm được đặt trên cùng giữa chính điện. Ảnh: Ngọc Phương

Nhờ khổ công, đoàn kết, kiên trì từ một vùng lau sậy hoang vu dưới bàn tay và khối óc của hai ông đã biến thành những cánh đồng xanh tốt, báo hiệu cho sự sống bắt đầu nảy nở trên vùng đất mới.

Công cuộc khai hoang của 2 ông Trương Công Quang và Đặng Phúc Thiêm  dần dần được nhiều người biết đến và mong được góp sức. Hai ông đã mở rộng vòng tay, đón nhận những người mới đến, cung cấp lương thực, thực phẩm, làm nhà giúp họ ổn định cuộc sống.

Có thêm nhân lực, diện tích khai hoang được mở rộng hơn. Nhà cửa bắt đầu mọc lên, nhiều dòng họ khác lần lượt tìm đến làm cho làng xóm ngày một đông vui, trù phú. Công việc ngày càng đi vào ổn định. Tình cảm của 2 ông Trương Công Quang và Đặng Phúc Thiêm càng thêm gắn bó, tri kỷ.