(HNMCT) - Truyền thuyết kể rằng, khi Lạc Long Quân trên đường mang 50 người con ra biển, đến vùng đất Bảo Cựu (nay là làng Bình Đà, xã Bình Minh, huyện Thanh Oai), ngài cùng các con dừng chân dựng trại nghỉ ngơi. Thấy nơi đây đất đai màu mỡ, thế đất mang dáng rồng chầu, hổ phục, ngài quyết định ở lại gây dựng cơ nghiệp. Sau khi đức Quốc tổ Lạc Long Quân hóa, nhân dân lập miếu - nay là đền Nội để tưởng nhớ công ơn của ngài.

Thâm nghiêm đền Nội

Tọa lạc trong khuôn viên rộng 10.000m2, nằm trên thế đất “Lục long triều hội, lưỡng phượng giao phi”, đền Nội nhìn về hướng tây, nơi có núi Tam Thai (nay là khu Ba Gò), tương truyền là nơi đặt mộ đức Quốc tổ Lạc Long Quân.

Không ai biết chính xác đền Nội được xây dựng từ bao giờ, chỉ biết rằng, đền đã được trùng tu, xây dựng lại nhiều lần do bị giặc đốt phá. Đến năm 1918, đền được trùng tu với quy mô lớn. Nhân dịp kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội (2010), Nhà nước đã đầu tư phục dựng đền Nội với quy mô hoàn chỉnh.

Là người trông giữ đền Nội nhiều năm, cụ thủ từ Nguyễn Chính Chinh, 78 tuổi, tự hào cho biết: Đền Nội được xây dựng theo kiểu chữ Đinh. Ngoài cùng là ao sen rộng 500m2, được ví như lẵng hoa khổng lồ đặt trước cửa đền. Mùa hè đến, hoa sen nở, tỏa hương thơm ngát khắp vùng. Tiếp đến là tòa đại đình gồm hậu cung, tiền tế, đại bái, thiêu hương, tiền môn cùng hai dãy tả mạc, hữu mạc. Đặc sắc nhất trong hậu cung phải kể đến bức phù điêu quý hiếm, được làm từ thời vua Đinh Tiên Hoàng (924 - 979). Bức phù điêu chạm khắc tinh xảo hình ảnh Lạc Long Quân cùng văn võ bá quan xem hội đua thuyền trên nền gỗ quý sơn son thếp vàng đã được công nhận là Bảo vật quốc gia năm 2015.

Tiền tế gồm ba gian, chính giữa là nơi dâng lễ lên Quốc tổ, hai bên thờ các quan văn, võ. Đại bái gồm năm gian, trước cửa có ba bức hoành phi sơn son thếp vàng ca ngợi công đức của Lạc Long Quân. Tòa thiêu hương (hay phương đình) mang kiến trúc độc đáo, đồ sộ với những hàng cột gỗ lim kích thước lớn đặt trên các chân tảng chạm hoa văn cầu kỳ. Kế đó là tiền môn với năm cửa, mang ý nghĩa tượng trưng cho “ngũ phúc lâm môn”.

Trong đền Nội hiện còn lưu giữ nhiều cổ vật quý như: Thần phả, sắc phong, bia ký, chuông đồng, đồ tế tự, hoành phi, câu đối... Với những giá trị đặc biệt, đền Nội đã được xếp hạng Di tích lịch sử nghệ thuật cấp quốc gia (năm 1985) và Di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia (năm 1990).

Độc đáo lễ hội làng Bình Đà

Lễ hội truyền thống làng Bình Đà gắn với quần thể di tích đền Nội, đền Ngoại, giếng Ngọc... đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2014. Theo Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin huyện Thanh Oai Trần Văn Lợi, lễ hội làng Bình Đà bắt đầu từ ngày 26 tháng Hai đến mùng 6 tháng Ba âm lịch. Những ngày đầu chủ yếu là các hoạt động tế lễ, rước mã, cầu phúc. Chính hội bắt đầu từ mùng 4 đến 6 tháng Ba âm lịch, bao gồm lễ rước sắc và lễ tế ở đền Nội, trong đó đặc sắc nhất là lễ trào diễn ra vào đêm mùng 5. “Tham dự buổi lễ này chỉ có thầy thống, hai cụ tế chủ cùng đại diện chính quyền địa phương. Theo tục lệ xưa, chỉ các cụ tế chủ mới biết nội dung bài khấn. Đây là một trong những phong tục đặc trưng của lễ hội làng Bình Đà, ngoài ra không nơi nào có”, ông Lợi cho biết.

Ngoài lễ trào, lễ hội làng Bình Đà còn có tục thả bánh thánh vô cùng độc đáo. Cụ thủ từ Nguyễn Chính Chinh chia sẻ: “Hàng trăm năm nay, bí quyết làm bánh thánh dâng nhà ngài chỉ do một gia đình duy nhất ở thôn Chua nắm giữ và trao truyền từ đời này sang đời khác. Không ai biết bánh được làm từ nguyên liệu gì. Trong ngày hội làng, chỉ có cụ tế chủ mới được thực hiện nghi thức thả bánh thánh xuống giếng Ngọc với mong ước một năm mùa màng tươi tốt, cuộc sống bình an, sung túc. Những phong tục này cho đến nay vẫn được giữ gìn và là niềm tự hào của dân làng...”.

Nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di tích đền Nội và lễ hội làng Bình Đà, theo Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin huyện Thanh Oai Trần Văn Lợi, huyện đã tham mưu với thành phố triển khai Dự án mở rộng không gian du lịch lễ hội Bình Đà. Theo đó, không gian di sản sẽ được mở rộng từ 4 - 5ha lên gần 20ha, bao gồm các công trình như phục dựng chùa Cả và đàn tế cổ xưa; xây dựng Công viên - Quảng trường Lạc Long Quân, bãi đỗ xe, Trung tâm giới thiệu sản phẩm làng nghề huyện Thanh Oai... Với sự đầu tư quy mô, bài bản, quần thể di tích đền Nội và lễ hội truyền thống làng Bình Đà sẽ trở thành điểm du lịch văn hóa, tâm linh quan trọng của huyện Thanh Oai trong tương lai.