Tác giả: Dorothee Krings – RP Online

Düsseldorf – Trong quan hệ thương mại với Trung Quốc, Đức đang tiến tới mức thâm hụt kỷ lục. Lý do vì sao Trung Quốc trở thành nhà vô địch xuất khẩu của thế giới và điều đó cho thấy gì về cuộc cạnh tranh thể chế giữa các nền dân chủ phương Tây và các nhà nước độc đoán.

Đức mua ngày càng nhiều hàng Trung Quốc – nhưng bán sang Trung Quốc lại chậm lại

Doanh nghiệp và người tiêu dùng Đức đang mua khối lượng sản phẩm Trung Quốc lớn hơn bao giờ hết, trong khi xuất khẩu của Đức sang Trung Quốc trì trệ.

Theo dự báo của cơ quan xúc tiến thương mại nhà nước Germany Trade & Invest (GTAI), nhập khẩu từ Trung Quốc năm nay sẽ vượt xuất khẩu của Đức sang nước này tới khoảng 87 tỷ euro, tăng khoảng 20 tỷ euro so với năm trước.

Mức thâm hụt lớn nhất trước đây là 84 tỷ euro năm 2022, và con số năm 2025 được dự báo sẽ vượt xa.

Không chỉ Đức: Trung Quốc tiếp tục lập kỷ lục xuất siêu

Dự kiến Trung Quốc sẽ lại vượt mức thặng dư thương mại 1.000 tỷ USD như năm ngoái.
Do xuất khẩu sang Mỹ giảm mạnh vì mức thuế cao do Tổng thống Donald Trump áp đặt, Trung Quốc tăng mạnh xuất khẩu sang EU (+14%), Đông Nam Á (+15,6%), và châu Phi (+56,4%).

Đáng chú ý, nhiều doanh nghiệp Trung Quốc chấp nhận bán lỗ để giành thị phần toàn cầu.

Trung Quốc trợ cấp lớn, duy trì tỷ giá thấp – tạo lợi thế khổng lồ

Theo ông Jürgen Matthes, chuyên gia kinh tế quốc tế của Viện Kinh tế Đức, nguyên nhân chính không chỉ đến từ thương chiến.

Trung Quốc đang theo đuổi chiến lược tự chủ và giảm phụ thuộc phương Tây, đồng thời ngày càng nhiều doanh nghiệp Đức sản xuất ngay tại Trung Quốc để phục vụ thị trường nội địa.

Nhưng lớn hơn cả là những bóp méo cạnh tranh không công bằng:

• Trung Quốc trợ cấp cho doanh nghiệp nhiều hơn hẳn các nước công nghiệp phát triển.

• Bắc Kinh giữ đồng nhân dân tệ ở mức thấp, khiến hàng Trung Quốc rẻ hơn và hàng Đức trở nên đắt đỏ.

Ông Matthes nhận định:

“Điều này khiến xuất khẩu của chúng ta kém cạnh tranh, trong khi hàng Trung Quốc lại rẻ hơn rất nhiều.”

Chiến lược “bán phá giá” của Trung Quốc có thể đe dọa sản xuất tại Đức

Người tiêu dùng được lợi khi mua hàng giá rẻ, nhưng Matthes cảnh báo:

“Chiến lược hạ giá của Trung Quốc cuối cùng có thể làm suy yếu năng lực sản xuất của Đức."

Nếu hàng rẻ là do cạnh tranh bị bóp méo, Đức và EU phải tự vệ, chẳng hạn áp thuế chống trợ cấp – nhưng điều này luôn kéo theo biện pháp trả đũa từ Trung Quốc.

EU đã trải nghiệm điều này trong các tranh cãi liên quan thép Trung Quốc.

Doanh nghiệp Đức sản xuất tại Trung Quốc không được tính vào thống kê

Chuyên gia kinh tế Frank Sieren, sống tại Trung Quốc từ 1994, cho rằng thống kê thương mại song phương hiện tại không phản ánh toàn diện.

Ông đề xuất thay vì bước vào “chiến tranh thuế quan”, châu Âu nên thuyết phục Trung Quốc sản xuất ngay tại châu Âu. Điều này đã xảy ra với ngành ô tô.

Nhưng Sieren chỉ ra điểm đáng lo:

• Trung Quốc xây nhà máy ở châu Âu, nhưng không chọn Đức, mà chọn các nước EU chi phí thấp hơn như Hungary hoặc Tây Ban Nha.

Ví dụ:

• BYD có nhà máy tại Hungary.

• Chery – hãng xe Trung Quốc xuất khẩu lớn nhất – đang sản xuất tại nhà máy cũ của Nissan ở Tây Ban Nha.

Châu Âu muốn “giảm rủi ro”, nhưng hiệu quả chưa thấy đâu

EU đã công bố chiến lược giảm phụ thuộc vào Trung Quốc (de-risking) từ tháng 3/2023.
Nhưng Matthes nhận định:

“Mua hàng Trung Quốc vẫn quá hấp dẫn. Ai không tận dụng giá rẻ thì mất tính cạnh tranh."

Vì vậy, ông cho rằng nhà nước phải can thiệp nhiều hơn để hỗ trợ quá trình “giảm phụ thuộc”.

Trong khi đó, Sieren cảnh báo việc “tách rời” mạnh hơn có thể làm mất thị trường tiêu thụ lớn nhất thế giới đối với hàng Đức.
Thu nhập bình quân Trung Quốc tương đương Bulgaria, vì vậy còn “dư địa tăng trưởng rất lớn”.

Liệu hệ thống độc đoán có ưu thế hơn dân chủ?

Câu hỏi lớn luôn xuất hiện phía sau câu chuyện thành công của Trung Quốc:
Một nhà nước độc đoán có kết hợp kế hoạch hóa và chủ nghĩa tư bản tự do có vượt trội hơn dân chủ phương Tây?

Sieren cho rằng đó là cái cớ của châu Âu để né tránh cải cách khó khăn.

Ông chỉ ra nghịch lý:

• Trung Quốc áp dụng ưu đãi tài chính cho xe điện,

• Trong khi châu Âu lại thiên về lệnh cấm – “một thế giới đảo ngược”.

Matthes bổ sung:

“Dân chủ cho phép tham gia và công bằng hơn, nhưng đánh đổi bằng tốc độ và hiệu quả.”

Ông cho rằng Đức cần một mùa cải cách thực sự, còn EU phải giảm bớt bộ máy quan liêu.

Nhưng Trung Quốc cũng đầy rủi ro nội tại

Không phải mọi thứ ở Trung Quốc đều hoàn hảo:

• Nợ công và nợ tư nhân tăng nhanh

• Khủng hoảng bất động sản kéo dài

• Thất nghiệp thanh niên tăng, dù số liệu chính thức được “tô hồng”

Matthes nói:

“Trung Quốc thành công vì thu hút được sản xuất công nghiệp nhờ trợ cấp. Các nước phát triển để mặc cho ngành của mình ra đi. Giờ là lúc phải đảo ngược xu thế này.”

Nhưng ông thừa nhận châu Âu quá phụ thuộc vào đất hiếm, nên khả năng phản công rất hạn chế.

Kết luận: Chiến lược dài hơi của Trung Quốc đang đẩy phương Tây vào góc tường

Nhờ trợ cấp, tỷ giá thấp và chiến lược mở rộng toàn cầu, Trung Quốc đã trở thành nhà máy của thế giới, trong khi phương Tây ngày càng mất khả năng tự chủ.

“Chiến lược dài hạn của Trung Quốc đã dồn phương Tây vào thế khó,” Matthes nhận định.

How China is cornering the West