Tác giả Article by Karolina Modzelewska

Đô đốc Samuel Paparo, chỉ huy hạm đội Mỹ tại khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương, cho rằng chính phủ Trung Quốc đã "chọn một con đường nguy hiểm" và các động thái xung quanh Đài Loan "không còn là các cuộc tập trận như cách Trung Quốc gọi chúng, mà là những thử nghiệm thực sự." Theo quan điểm của ông, các hoạt động của Bắc Kinh cho thấy ý đồ rõ ràng. Tuy nhiên, trong cuộc trao đổi với chúng tôi, giáo sư Maciej Gaca – chuyên gia nghiên cứu Trung Quốc tại Đại học Nicolaus Copernicus – chỉ ra rằng các tuyên bố của Trung Quốc về khu vực này không phải là điều mới mẻ, và việc quân sự hóa Đài Loan không phải là lợi ích của Bắc Kinh.

Mỹ cảnh báo về động thái "thống nhất cưỡng ép" của Trung Quốc

Phát biểu tại Diễn đàn Quốc phòng Honolulu, quân đội Mỹ cảnh báo rằng Bắc Kinh đang thực hiện "các nỗ lực cưỡng ép để thống nhất Đài Loan với đại lục" thông qua việc triển khai khinh khí cầu do thám, tàu chiến và máy bay gần Đài Loan. Ông cũng nhấn mạnh rằng "các hoạt động đa chiều ngày càng phức tạp của Trung Quốc cho thấy ý định rõ ràng và khả năng ngày càng gia tăng", và các cuộc tập trận quanh Đài Loan đang dần biến thành các thử nghiệm thực tế.

Trung Quốc với cùng một luận điệu suốt nhiều năm

Giáo sư Maciej Gaca tỏ ra thận trọng với các quan điểm này. "Thực tế là Trung Quốc đang gia tăng đáng kể khả năng hoạt động và mở rộng toàn bộ kho vũ khí, bao gồm cả lực lượng hải quân. Tuy nhiên, họ không che giấu rằng mục tiêu chính trong 30 năm qua là tiếp cận trực tiếp Ấn Độ - Thái Bình Dương. Họ coi Biển Đông và Biển Hoa Đông – ít nhất là trên phương diện tuyên bố – là vùng biển nội địa của mình và đang cố gắng áp đặt quan điểm này lên cộng đồng quốc tế," ông giải thích.

"Không có gì thay đổi trong cách tiếp cận này. Sự gia tăng sức mạnh quân sự của Trung Quốc là một quá trình đã diễn ra trong nhiều năm, và Bắc Kinh không có lợi ích gì trong việc dùng quân sự để chiếm Đài Loan, vì điều đó sẽ đồng nghĩa với việc phá hủy hòn đảo, cơ sở hạ tầng và mọi giá trị mà họ xem là quan trọng," ông bổ sung.

Dù vậy, giáo sư Gaca lưu ý rằng sự gia tăng quyền kiểm soát của Trung Quốc tại Biển Đông và Biển Hoa Đông có thể biến những vùng biển này thành lãnh thổ nội địa. Đặc biệt, Trung Quốc tuyên bố chủ quyền với gần 90% diện tích Biển Đông, mặc dù yêu sách này đã bị Tòa án Trọng tài Thường trực tại La Haye bác bỏ vào năm 2016. Nếu Trung Quốc thay đổi cách tiếp cận về khu vực này, điều đó có thể vi phạm các hiệp ước quốc tế về quyền tự do hàng hải.

"Đừng quên rằng eo biển Đài Loan là tuyến đường vận chuyển quan trọng đối với xuất khẩu sang châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc và cả phía bắc. Vì vậy, không chỉ Mỹ mà cả Hàn Quốc, Nhật Bản và Philippines cũng có lợi ích trong việc kiềm chế sự mở rộng của Trung Quốc. Do đó, các màn phô trương sức mạnh diễn ra thường xuyên – tàu chiến của các nước như Mỹ, Nhật Bản, Đức, Pháp, Anh và Úc liên tục di chuyển qua khu vực này để nhấn mạnh quyền tự do hàng hải. Đáp lại, Trung Quốc cũng điều động lực lượng của mình và tuyên bố đó là vùng biển nội địa của họ. Tình hình trở nên phức tạp hơn bởi yêu sách lịch sử của Trung Quốc đối với cái gọi là ‘đường chín đoạn’, dựa trên các bản đồ từ thời nhà Minh (thế kỷ 14-17)," ông phân tích.

Phản ứng của Mỹ và đồng minh

Trước căng thẳng gia tăng trong khu vực, Mỹ đã gia hạn hợp đồng thuê các căn cứ quân sự hiện có và đồng ý xây dựng các cơ sở mới tại Philippines và gần Đài Loan. Sự hiện diện quân sự tại Okinawa, hợp tác ba bên Mỹ - Nhật - Hàn và các tuyên bố mạnh mẽ của các chính trị gia Nhật Bản về cam kết bảo vệ Đài Loan là những yếu tố củng cố chiến lược răn đe Trung Quốc.

Trung Quốc nhấn mạnh sự hiện diện gần Đài Loan

Cuộc tập trận gần Đài Loan gần đây nhất – có tên "Joint Sword-2024B" – diễn ra vào tháng 12 năm 2024. Đây là phản ứng của Bắc Kinh trước chuyến công du nước ngoài của Tổng thống Đài Loan Lai Ching-te, bao gồm các điểm dừng chân tại Mỹ. Các hoạt động hàng hải và không quân của Trung Quốc lần này có quy mô lớn hơn so với các cuộc tập trận trước vào tháng 5 và tháng 10 năm 2024, khi Bắc Kinh triển khai số lượng kỷ lục 125 máy bay, bao gồm tiêm kích, trực thăng và máy bay không người lái, cùng với hàng không mẫu hạm Liêu Ninh và nhiều tàu chiến. Những hành động này nhằm thể hiện khả năng phong tỏa Đài Loan và ngăn chặn các mối quan hệ ngoại giao của Đài Bắc với các quốc gia khác.

Tuy nhiên, giáo sư Gaca lưu ý rằng Bắc Kinh cần cân nhắc kỹ lưỡng cả lợi ích và rủi ro từ những động thái này. "Những hành động công khai, mang tính hung hăng sẽ bị quốc tế lên án và làm suy yếu câu chuyện mà Bắc Kinh đang cố xây dựng để thu hút các nước thuộc nhóm Nam Bán Cầu. Điều đó cũng sẽ gửi tín hiệu tới các quốc gia láng giềng rằng Trung Quốc có thể sử dụng vũ lực để mở rộng ảnh hưởng bất cứ lúc nào, khiến căng thẳng trong khu vực gia tăng," ông nhấn mạnh. "Do đó, có thể nói Trung Quốc đang theo đuổi chiến lược gây sức ép bằng cách mở rộng kho vũ khí quân sự để chứng minh khả năng tiếp cận Đài Loan một cách chớp nhoáng, nhưng không nhắm đến mục tiêu xâm lược trực tiếp. Thay vào đó, họ sử dụng mối đe dọa này như một công cụ đàm phán," ông kết luận.

Mỹ và câu chuyện Đài Loan

Tương tự như yêu sách của Trung Quốc với "đường chín đoạn", quan hệ quân sự giữa Mỹ và Đài Loan không phải là điều mới mẻ. "Quan hệ này đã tồn tại từ thời các tổng thống Clinton và Obama, và sự gia tăng rõ rệt diễn ra sau năm 2017, khi nhiều tập đoàn quốc phòng hàng đầu của Mỹ mở văn phòng đại diện tại Đài Loan," giáo sư Gaca nhớ lại.

Đài Loan đang hợp tác với Mỹ trong nhiều thương vụ quân sự, và gần đây đã có thông tin về kế hoạch mua sắm vũ khí quy mô lớn từ Washington. Theo hãng tin Reuters, Đài Bắc đang đàm phán hợp đồng trị giá từ 7 đến 10 tỷ USD, bao gồm tên lửa hành trình và đạn pháo dành cho hệ thống HIMARS.

Tất cả những yếu tố này biến Đài Loan trở thành một khu vực chiến lược quan trọng của Mỹ, không chỉ với ý nghĩa biểu tượng mà còn trong thực tế. Hòn đảo này không chỉ chặn đứng sự mở rộng của Trung Quốc ra Thái Bình Dương mà còn củng cố hệ thống liên minh của Mỹ tại Đông Á. Đặc biệt, Đài Loan là nhà sản xuất bán dẫn quan trọng – công ty TSMC cung cấp chip tiên tiến cho cả ngành công nghệ và quốc phòng Mỹ.

Dù vậy, Mỹ vẫn duy trì chính sách "mơ hồ chiến lược", không công khai ủng hộ Đài Loan nhưng nhấn mạnh rằng bất kỳ sự thay đổi nào về quy chế hòn đảo phải diễn ra một cách hòa bình.

Chinas Manöver: Drohkulisse oder strategisches Katz-und-Maus-Spiel?